Η ΑΡΧΑΙΟΜΑΘΕΙΑ - ΠΥΛΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΡΟΣΚΟΠΤΗ ΕΚΜΑΘΗΣΗ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

τῆς Κοραλλίας Τσέρνκοβιτς

Κλασικὴ Φιλόλογος καὶ Νεοελληνίστρια στὸ Ἰδιωτικὸ Κλασικὸ Λύκειο, τοῦ Ζάγκρεμπ στὴν Κροατία

Παρὰ τὴν τεσσάρων αἰώνων θαλερὴ παράδοση τῆς κλασικῆς ἐκπαίδευσης στὴν Κροατία, κατὰ τὴν ὁποία ἡ ἀρχαιομάθεια ἔζησε καὶ ἐξακολουθεῖ νὰ ζεῖ τὰ θυελλώδη γεγονότα τῆς μακρᾶς ἱστορίας τῆς χώρας μου, καθὼς καὶ τὶς συνεχεῖς μεταρρυθμίσεις τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ της συστήματος, ἡ νεοελληνικὴ γλῶσσα παραμένει ἄγνωστη, καθὼς ἡ ἐκμάθησή της ἄρχισε νὰ θεμελιώνεται τὴν τελευταία δεκαετία. Ἀπαιτοῦνται πολλὲς καὶ σκληρὲς προσπάθειες, ὥστε νὰ διευρυνθοῦν οἱ γνώσεις μας γιὰ τὴν σύγχρονη Ἑλληνικὴ Γλῶσσα. Εἶναι ἐλάχιστοι οἱ καθηγητὲς τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν ποὺ γνωρίζουν καὶ τὴν νεοελληνική, ὥστε νὰ μποροῦν νὰ δείξουν στοὺς μαθητὲς τὴν στενὴ σχέση τῶν δύο γλωσσῶν. Βέβαια, τὸ βασικότερο θέμα ποὺ τίθεται εἶναι, ἐὰν πρόκειται γιὰ δύο ἑτερόκλητες γλῶσσες ἢ τὰ νεοελληνικὰ ἀποτελοῦν μία ἀπὸ τὶς ἐξελικτικὲς φάσεις τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν, μὲ τὶς ἀναπόφευκτες ἀλλαγές, ποὺ εἶναι εὔλογες λόγω τῆς μακροχρόνιας ἱστορίας τῆς γλώσσας αὐτῆς. Εἶναι ἀναμφισβήτητο γεγονὸς ὅτι ἡ ἀρχαία μορφὴ ἐπιβιώνει καὶ στὴν σημερινὴ γλῶσσα, ὅπως καὶ ἡ καθαρεύουσα, ἡ ὁποία σὲ λιγότερο ἢ μεγαλύτερο βαθμὸ μαρτυρεῖται στὴν λογοτεχνία καὶ τὸν ἐπίσημο λόγο.

Ἔχοντας ὅμως ὑπ’ ὄψιν ὅλες τὶς δυσκολίες ποὺ ἐλλοχεύουν στὴν διδασκαλία τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν σὲ ὅλους τοὺς μαθητές, ἀκόμα καὶ στὰ Ἑλληνόπουλα, ἂς ἀρκεστοῦμε στὴν ἀκροθιγῆ προσέγγιση τοῦ θέματος, τὴν βασισμένη στὴν διάκριση: τὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ σὲ σχέση μὲ τὴν σύγχρονη καθομιλουμένη γλῶσσα.

Στὴν ὡς σήμερα ἀδιάλειπτη, εἰκοσαετῆ μου ἐμπειρία στὴν διδασκαλία τῶν

ἀρχαίων ἑλληνικῶν, τὴν ἐμπλουτισμένη μὲ τὴν βαθιὰ ἐπαφή μου μὲ τὰ νεοελληνικά, στὴν πρωτοβάθμια καὶ τὴν δευτεροβάθμια ἐκπαίδευση, συνεχῶς συναντάω πολλὲς γενιὲς φιλομαθῶν μαθητῶν, οἱ ὁποῖοι μὲ λιγότερες ἢ περισσότερες δυσκολίες μαθαίνουν τὰ ἀρχαῖα ἑλληνικά. Ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ οἱ μαθητές μου μὲ φέρνουν στὴν δύσκολη θέση νὰ ἀπαντῶ στὴν βασική τους ἐρώτηση – γιατί μαθαίνουμε τὰ ἀρχαῖα ἑλληνικά, ἐὰν δὲ θὰ μποροῦμε νὰ τὰ χρησιμοποιήσουμε σήμερα; Ὁμολογῶ ὅτι παλαιότερα δὲν ἔβρισκα πάντα τὴν κατάλληλη ἀπάντηση ποὺ θὰ τοὺς ἱκανοποιοῦσε. Σήμερα ὅμως, χάρη στὶς εὐρύτερες γνώσεις μου, εὐελπιστῶ πὼς ἡ ἀπάντησή μου τοὺς ἱκανοποιεῖ.

Ἀναπολώντας τὸ παρελθὸν συνειδητοποιῶ ὅτι σχεδὸν πρὶν ἀπὸ δεκατέσσερα χρόνια, πρωτοῆρθα στὴν Ἑλλάδα κάνοντας τὰ πρῶτα μου βήματα στὰ νέα ἑλληνικά. Ἀπὸ τότε διατηρῶ καθημερινὴ ἐπαφὴ μὲ τὴν γλῶσσα, προσπαθώντας παράλληλα μέσω τῶν μαθημάτων τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν νὰ μεταδώσω στοὺς μαθητές μου τὶς βασικὲς γνώσεις τῆς νεοελληνικῆς.

Παρὰ τὸ γεγονός, ὅτι ἡ ἀρχαιομάθεια μὲ διευκόλυνε στὴν ἐκμάθηση τῆς νεοελληνικῆς, καθημερινὰ ἀντιμετώπιζα διάφορες δυσκολίες. Ἀξιοποιώντας ἐποικοδομητικὰ τὶς συζητήσεις ποὺ ἔκανα μὲ τοὺς ἄλλους συναδέλφους μου, φιλολόγους ποὺ εἶχαν τὴν εὐκαιρία νὰ διδαχτοῦν τὰ νέα ἑλληνικά, μοῦ εἶναι ἀδύνατον στὸν τίτλο τῆς σημερινῆς μου ἀναφορᾶς νὰ μὴν θέσω τὸ καίριο ἐρώτημα. Ἡ ἀρχαιομάθεια πράγματι ἀνοίγει τὴν πύλη γιὰ τὴν ἀπρόσκοπτη ἐκμάθηση τῆς νέας ἑλληνικῆς ἢ μπορεῖ νὰ ἀποτελέσει τροχοπέδη, νὰ λειτουργήσει ὡς δίκοπο μαχαίρι;

Παρὰ τὴν ἐμπειρία μου στὴν διδασκαλία τῆς νεοελληνικῆς γλώσσας ὡς ξένης, σήμερα θὰ ἐπικεντρωθῶ στὴν προσπάθειά μου νὰ μεταδώσω στοὺς μαθητὲς τὶς βασικὲς γνώσεις τῆς σημερινῆς γλώσσας μέσα ἀπὸ τὰ μαθήματα τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν.

Στὴν τετάρτη, τὴν τελευταία τάξη τοῦ λυκείου, ἔχοντας ἤδη μελετήσει ὅλα τα κορυφαῖα δείγματα τῆς ἀρχαίας λογοτεχνίας, τὸν Ὅμηρο, τοὺς λυρικούς, τοὺς τραγικούς, καθὼς καὶ τοὺς ἱστορικούς, καταλήγουμε στὴν Καινὴ Διαθήκη, ὅπου διαβάζουμε τὴν Α’ Πρὸς Κορινθίους Ἐπιστολή. Τὸ κείμενο αὐτό, ὄχι μόνο μας διδάσκει τὶς βασικότατες ἀξίες τοῦ κάθε ἀνθρώπου, τὴν πίστη, τὸν σεβασμὸ καὶ τὴν ἀγάπη, ἀλλὰ μᾶς ἀποδεικνύει καὶ τὴν ἐξελικτικὴ ἀλλαγὴ τῆς γλώσσας.

Πρòς Κορινθίους, Α’, 13.

Ἐὰν ταῖς γλώσσαις τῶν ἀνθρώπων λαλῶ καὶ τῶν ἀγγέλων, ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, γέγονα χαλκὸς ἠχῶν ἢ κύμβαλον ἀλαλάζον. Καὶ ἐὰν ἔχω προφητείαν καὶ εἰδῶ τὰ μυστήρια πάντα καὶ πᾶσαν τὴν γνῶσιν καὶ ἐὰν ἔχω πᾶσαν τὴν πίστιν ὥστε ὅρη μεθιστάναι, ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, οὐδέν εἰμι. Κἄν ψωμίσω πάντα τὰ ὑπάρχοντά μου καὶ ἐὰν παραδῶ τὸ σῶμα μου ἵνα καυθήσωμαι, ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, οὐδὲν ὠφελοῦμαι.

Ἐὰν λαλῶ τὰς γλώσσας τῶν ἀνθρώπων καὶ τῶν ἀγγέλων, ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, ἔγινα χαλκὸς ἠχῶν ἢ κύμβαλον ἀλαλάζον. Καὶ ἐὰν ἔχω προφητείαν καὶ ἐξεύρω πάντα τὰ μυστήρια καὶ πάσαν τὴν γνῶσιν, καὶ ἐὰν ἔχω πάσαν τὴν πίστιν, ὥστε νὰ μετατοπίζω ὅρη, ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, εἶμαι οὐδέν. Καὶ ἐὰν πάντα τα ὑπάρχοντά μου διανείμω, καὶ ἐὰν παραδώσω τὸ σῶμα μου διὰ νὰ καυθῶ, ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, οὐδὲν ὠφελοῦμαι.

Ἤδη ἀπὸ τὴν πρώτη ματιὰ ἀνακύπτουν οἱ ἀλλαγὲς ποὺ ἔλαβαν χώρα στὴν ἐξέλιξη τῆς γλώσσας ἀπὸ τὴν ἀρχαιότητα ἕως σήμερα.

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

• ταῖς γλώσσαις = τας γλώσσας
• γέγονα = έγινα
• εἰδῶ = εξεύρω
• ὥστε ὄρη μεθιστάναι = ώστε να μετατοπίζω όρη
• οὐδέν = ουδέν
• ψωμίσω = διανείμω
• παραδῶ = παραδώσω
• ἵνα καυθήσωμαι = διά να καυθώ 

Ἡ διαφορὰ ἐντοπίζεται σὲ λίγα μόνο σημεῖα, στὴν ἀντικατάσταση τῆς δοτικῆς ἀπὸ τὴν αἰτιατικὴ καὶ τὴν ἀλλαγὴ μορφῆς μερικῶν ρημάτων. Ἐν συνεχεία ἐξηγῶ στοὺς μαθητὲς τὶς προφανεῖς ἀλλαγὲς τῆς γλώσσας στὴν ἱστορική της ἐξέλιξη. 

Βέβαια, στὴν ἀρχὴ εἶναι δύσκολο γιὰ τὰ παιδιὰ νὰ διαπιστώσουν, ὅτι οἱ διαφορὲς εἶναι ἐλάχιστες, δεδομένου ὅτι στὴν Κροατία, ὅπως καὶ σὲ ἄλλες χῶρες, τὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ διδάσκονται μὲ ἐρασμιακὴ προφορά. Ὑπερβαίνοντας ὅμως τὸ ἀρχικὸ ἐμπόδιο - τὴν διαφορετικὴ προφορὰ οἱ μαθητὲς πετυχαίνουν νὰ μποῦν στὴν οὐσία.

Ἔχω ἐντοπίσει μερικὰ στοιχεῖα, τὰ ὁποῖα ἀντιπροσωπεύουν γιὰ τοὺς μαθητὲς δυσκολία κατὰ τὴν ἐπαφή τους μὲ τὰ ἀρχαῖα ἑλληνικά. Ἔτσι, στὸ ἐρωτηματολόγιο ποὺ τοὺς διένειμα, οἱ μαθητὲς σημείωσαν σὲ κλίμακα ἀπὸ 1-10 κατὰ πόσον τοὺς ἐμποδίζουν τὰ συγκεκριμένα δεδομένα:

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
1. Τονικὸ σύστημα (7)
2. Πνεύματα (2) – λόγω ἀπροσεξίας καὶ βιασύνης
3. Τὰ μὲ ὑπογεγραμμένη α, η, ω (3) – λόγω ἀμέλειας ἢ ἔλλειψης κατανόησης γιὰ τὴν χρήση τους 
4. Τὰ ἀρσενικὰ τῆς Α’ κλίσης σὲ – ας/ - ης (8) 
5. Τὰ πολλὰ θέματα τῶν οὐσιαστικῶν τῆς Γ’ κλίσης (10)
6. Ἡ ὑποτακτικὴ καὶ ἡ εὐκτικὴ τῶν ρημάτων (10)
7. Χρόνοι – ἀόριστος, παρακείμενος, ὑπερσυντέλικος, τετελεσμένος μέλλοντας καὶ παθητικὸς ἀόριστος (10)
8. Ἀνώμαλα ρήματα (10)

Μόλις ἀντιλαμβάνονται ὅτι τὰ περισσότερα ἀπὸ αὐτὰ δὲν ὑπάρχουν στὰ νεοελληνικὰ ἢ ἔχουν ἁπλοποιηθεῖ, ὁμόφωνα θέτουν τὴν ἐρώτηση: Γιατί δὲν μαθαίνουμε τὰ νεοελληνικὰ ἀντὶ νὰ παιδευόμαστε μὲ τὰ ἀρχαῖα;
Βέβαια θὰ παρατηρήσουμε ὅτι στὰ νεοελληνικὰ σὲ αὐτὰ τὰ σημεῖα ἔχουν γίνει οἱ ἑξῆς ἀλλαγές:

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
1. Τονίζονται μόνο οἱ δισύλλαβες ἢ πολυσύλλαβες λέξεις καὶ μάλιστα μόνο μὲ ὀξεία.
2. Καὶ τὰ δύο πνεύματα ἔχουν καταργηθεῖ.
3. Τὰ μὲ ὑπογεγραμμένη α, η, ω δὲ χρησιμοποιοῦνται.
4. Τὰ ἀρσενικά τῆς Α’ κλίσης σὲ – ας / - ης σχηματίζουν διαφορετικὰ τὴν γενικὴ. 
5. Τὰ περισσότερα οὐσιαστικά τῆς Γ’ κλίσης ἔχουν πάρει τὴν μορφὴ τῆς Α’ κλίσης, μὲ ἐξαίρεση τὴν γενικὴ ἑνικοῦ καὶ πληθυντικοῦ τῶν οὐσιαστικῶν σὲ – ις (δύναμη – δυνάμεως / δυνάμεων), τῶν οὐδετέρων σὲ – ος (γένος) καὶ – μα (ὄνομα), καθὼς καὶ μερικῶν οὐσιαστικῶν μὲ τὸ θέμα σὲ –ν / - ντ (καθῆκον)
6. Τὰ ἰδιόκλιτα οὐσιαστικά, ὅπως γυνὴ (γυναικός), θρὶξ (τριχός), βασιλεὺς (βασιλέως), Ζεὺς (Διὸς) ἔχουν ἀντικατασταθεῖ ἀπὸ τὶς ἀντίστοιχες μορφὲς τῆς Α’ κλίσης γυναίκα, τρίχα, βασιλιάς, Δίας
7. Κατάργηση τῆς δοτικῆς καὶ ἀντικατάστασή της ἀπὸ τὴν γενικὴ καὶ τὴν αἰτιατικὴ
8. Ἡ πρόθεσή σε
9. Ἡ χρήση τῶν μορίων - θὰ καὶ – νὰ γιὰ τὸν μέλλοντα, τὴν ὑποτακτικὴ καὶ τὴν εὐκτικὴ
10. Ὁ σχηματισμὸς τοῦ ἀορίστου μὲ τὴν κατάληξη – α καὶ ἡ χρήση τῶν περιφραστικῶν χρόνων (παρακειμένου, ὑπερσυντελίκου, καθὼς καὶ τοῦ μέλλοντα: διαρκείας, στιγμιαίου, συντελεσμένου) ἔχω/ εἶχα κάνει, θὰ κάνω, θὰ ἔχω κάνει. Στὸν παθητικὸ ἀόριστο ἐντοπίζουμε τὸ θέμα – θῆ / -τὴ, μὲ τὴν χαρακτηριστικὴ κατάληξη τοῦ παρακειμένου – κὰ (λύω, λύθηκα, γράφω, γράφτηκα)
11. Τὰ πιὸ πολλὰ ἀνώμαλα ρήματα, καθὼς καὶ τὰ ρήματα σὲ – μί, ἔχουν καταργηθεῖ ἢ ἀντικαταστάθηκαν ἀπὸ πιὸ εὔκολες μορφές, ὅπως φέρνω, ἔφερα, φέρθηκα ἀντὶ γιὰ τὸ φέρω, οἴσομαι, ἤνεγκον, ἐνήνοχα, ἠνέχθην ἢ δείχνω ἀντὶ γιὰ τὸ δείκνυμι.

Σαφῶς, αὐτὰ εἶναι μόνο βασικὰ στοιχεῖα καὶ παραδείγματα ποὺ ἀναφέρθηκαν ὡς μία γενικευμένη προσέγγιση τῆς περίπλοκης καὶ πάμπλουτης δομῆς τῆς νεοελληνικῆς γραμματικῆς. Εἶναι βέβαιο ὅμως ὅτι καλύπτουν τὶς βασικὲς γνώσεις τῆς καθομιλούμενης γλώσσας, ποὺ εἶναι ἀπαραίτητες γιὰ τὴν καθημερινὴ ἐπικοινωνία.

Ἄμεσα συνυφασμένο μὲ τὴν ἀναφερόμενη ἐξομάλυνση τῶν φαινομένων τῆς γραμματικῆς, εἶναι τὸ ὅτι οἱ μαθητὲς μὲ εὐχέρεια καὶ ζῆλο μαθαίνουν καὶ τὶς καθημερινὲς ἐκφράσεις τῆς νεοελληνικῆς. Τοὺς προσελκύουν ἰδιαίτερα οἱ σύγχρονες μέθοδοι διδασκαλίας τῆς γλώσσας, οἱ ὁποῖες σὲ μεγάλο βαθμὸ διαφέρουν ἀπὸ τὴν κοινότοπο, δασκαλοκεντρικὴ μέθοδο διδασκαλίας τῶν κλασικῶν γλωσσῶν. Τὸ πιὸ σημαντικὸ εἶναι οἱ διδασκόμενοι νὰ ἔχουν τὴν δυνατότητα νὰ ἀκούσουν τὴν καθημερινὴ γλῶσσα μέσω διάφορων ὀπτικὸ-ἀκουστικῶν μέσων. Μὲ τὶς βασικὲς γνώσεις τῶν ἀρχαίων, παρόλο ποὺ πολὺ συχνὰ οἱ ἴδιοι δὲν ἔχουν τὴν πλήρη ἐπίγνωση τῆς ἱκανότητάς τους, οἱ μαθητὲς γίνονται ἐπιδεκτικοὶ καὶ περαιτέρω μαθήσεως, εἰδικῶς, ὅταν σιγουρευτοῦν ὅτι ἡ ἐκμάθηση αὐτὴ θὰ προλειάνει τὴν ἐπικοινωνία μὲ τοὺς Ἕλληνες συνομηλίκους τους. Ὁ ἐνθουσιασμὸς καὶ ἡ χαρά τους τότε θὰ πολλαπλασιαστοῦν.

Ὁμολογῶ ὅτι ἔχω υἱοθετήσει καὶ ἐφαρμόζω πιστὰ αὐτὴν τὴν ὁλιστική, μαθητοκεντρικὴ μέθοδο, καθώς, ὅταν ἔκανα τὰ πρῶτα μου βήματα στὴν νεοελληνική, ἡ ἀρχαιομάθεια μὲ βοήθησε σὲ πολὺ μεγάλο βαθμό. Ἐρχόμενη στὴν Ἀθήνα στὸ πρόγραμμα τῆς νεοελληνικῆς γλώσσας τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, δὲν ἤξερα παρὰ μόνο ἐλάχιστες λέξεις τῆς γλώσσας. Ὡστόσο, χάρη στὴν γνώση τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν βρέθηκα στὴν εὐχάριστη, ἀλλὰ παράλληλα δύσκολη θέση νὰ παρακολουθῶ μαθήματα σὲ τάξη προχωρημένων μαζὶ μὲ πολλοὺς συμμαθητὲς μὲ ἑλληνικὴ καταγωγή, οἱ ὁποῖοι ἄπταιστα μιλοῦσαν τὴν γλῶσσα, δὲ γνώριζαν ὅμως τὴν γραμματική. Τὸ χάσμα ποὺ ὑπῆρχε μεταξύ μας τότε τὸ θεωροῦσα ἀδύνατον νὰ γεφυρωθεῖ. Σύντομα ὅμως κατάλαβα τί ὄφελος μοῦ προσέφερε ἡ ἀρχαιομάθεια. Σήμερα συνειδητοποιῶ καθημερινά τὸ πόσο μὲ βοηθᾶνε τὰ ἀρχαῖα στὸν χειρισμὸ τῶν νέων ἑλληνικῶν, ἀλλὰ καὶ ἀντίστροφα, τὸ ὅτι τὰ νέα ἑλληνικὰ συμβάλλουν σὲ ἀξιοσημείωτο βαθμὸ στὴν ἀνάγνωση κάποιου δυσνόητου ἀρχαίου κειμένου. Ἂν καὶ δὲν ἐπιθυμῶ νὰ προκαλέσω τὶς ἀντιδράσεις σας καὶ ἐπειδὴ σέβομαι βαθιά τὸ μέρος, ὅπου βρίσκομαι, ἐν τούτοις, ὀφείλω νὰ τονίσω ὅτι τὸ γεγονὸς αὐτὸ ὀφείλεται στὴν ἐρασμιακὴ προφορά.

Παρ’ ὅλα αὐτά, ὅπως ἤδη ἔχουμε ἐπισημάνει, ἡ ἀρχαιομάθεια μπορεῖ νὰ ἀποτελέσει μεγάλο ἐμπόδιο στὴν ἀρχικὴ ἐκμάθηση τῆς νεοελληνικῆς. Ὅσοι ἔχουν ἐξοικειωθεῖ μὲ τοὺς αὐστηροὺς κανόνες ποὺ διέπουν τὴν γραμματική των ἀρχαίων, μὲ μεγάλη δυσκολία θὰ ἀποδεχτοῦν τὴν ἀλλαγή τους, καθὼς καὶ τὴν κατάργησή τους. Παράλληλα σήμερα ἔχουν παραμείνει εὔχρηστα πολλὰ ἀνώμαλα οὐσιαστικὰ καὶ ρήματα. Σὲ μερικὰ καταλαβαίνουμε τὴν ἀλλαγή, ἐνῶ ἄλλα ἔχουν διατηρηθεῖ ἀναλλοίωτα. Εἶναι γεγονὸς ὅμως, ὅταν κανεὶς βρίσκεται πλέον σὲ ἐπίπεδο νὰ χειρίζεται εὔκολα τὴν γλῶσσα, παραγκωνίζει τὶς ἀρχικὲς δυσκολίες, καθὼς καταλήγει στὸ συμπέρασμα νὰ θεωρεῖ τὶς γνώσεις τοῦ αὐτονόητες.

Παράλληλα, εἶναι γεγονὸς ὅτι ἡ ἀρχαιομάθεια ἀποτελεῖ μεγάλη διευκόλυνση γιὰ τὴν ἀντίληψη τῆς νεοελληνικῆς, κυρίως στὸν γραπτὸ λόγο. Εἶναι δεδομένο, ὅτι πολλοὶ φιλόλογοι εἶναι αὐτοδίδαχτοι καὶ χειρίζονται τὴν νεοελληνικὴ μόνο σὲ ἐπίπεδο ἀνάγνωσης. Ὅταν πρόκειται γιὰ κείμενο τῆς καθαρεύουσας, ἡ ἀνάγνωσή τους εἶναι πλήρης, ἄνετη.

Ὡς φιλόλογοι θὰ συμφωνήσουμε ὅτι τὰ ἀρχαῖα καὶ τὰ νέα ἑλληνικὰ δὲν εἶναι δύο ἀντίρροπες γλῶσσες. Εἶναι ἀναμφισβήτητο ὅτι τὰ νεοελληνικὰ ἀποτελοῦν ἐξέλιξη τῆς γλώσσας, ἡ ὁποία στὸ διάβα τῶν αἰώνων πέρασε ἀπὸ διάφορες φάσεις καὶ μορφές. Ἡ ἐξέλιξη αὐτὴ εἶναι εὐνόητη γιὰ τὴν σύγχρονη ἐποχή. Ἐν τούτοις εἶναι πολὺ σημαντικὸ νὰ σεβόμαστε τὴν γλῶσσα ἐμπλουτίζοντάς την συνεχῶς μὲ τὸν γλωσσικὸ καὶ ἐκφραστικὸ θησαυρὸ τῆς «ἀρχαίας μητέρας» της.

Βάσει ὅλων αὐτῶν, τὸ ἀρχικὸ ἐρώτημα – ὁ τίτλος τῆς σημερινῆς μου εἰσήγησης - Ἡ ἀρχαιομάθεια – πύλη γιὰ τὴν ἀπρόσκοπτη ἐκμάθηση τῆς νεοελληνικῆς γλώσσας - δὲν τίθεται πλέον ὡς ἐρώτημα, ἀλλὰ ἀποδεικνύεται ὡς ἀναμφισβήτητο δεδομένο.

Στὸ σημεῖο αὐτό, δὲν μπορῶ νὰ μὴν ἀνακαλέσω στὴν μνήμη τοὺς στίχους ἑνὸς ἀπὸ τοὺς κορυφαίους ποιητὲς τῆς νεοελληνικῆς λογοτεχνίας, τοῦ Ὀδυσσέα Ἐλύτη, ποιητῆ «τῆς πατριδογνωσίας», ὅπως τὸν ἀποκαλοῦν οἱ κριτικοί. Στοὺς στίχους αὐτοὺς ὁ ποιητὴς μὲ ἕναν ἰδανικὸ τρόπο δείχνει τὴν αἰώνια ἐξέλιξη τῆς γλώσσας, σμιλεύοντας λέξη λέξη τὶς εἰκόνες, τὰ χρώματα καὶ τὴν ἱστορία τῆς Ἑλλάδας, ἀπὸ τὸν καιρὸ ποὺ «οἱ ἀθάνατοι βάδιζαν στὴν γῆ» μέχρι σήμερα.

Τὴ γλῶσσα μου ἔδωσαν ἑλληνική.
τὸ σπίτι φτωχικὸ στὶς ἀμμουδιὲς τοῦ Ὁμήρου...

Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου στὶς ἀμμουδιὲς τοῦ Ὁμήρου...

Ἐκεῖ σπάροι καὶ πέρκες
ἀνεμόδαρτα ρήματα
ρεύματα πράσινα μὲς στὰ γαλάζια
ὅσα εἶδα στὰ σπλάχνα μου ν' ἀνάβουνε
σφουγγάρια, μέδουσες

μὲ τὰ πρῶτα λόγια τῶν Σειρήνων
ὄστρακα ρόδινα μὲ τὰ πρῶτα μαῦρα ρίγη...
Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου, μὲ τὰ πρῶτα μαῦρα ρίγη...

Ἐκεῖ ρόδια, κυδώνια
θεοὶ μελαχροινοί, θεῖοι κ' ἐξάδελφοι
τὸ λάδι ἀδειάζοντας μὲς στὰ πελώρια κιούπια.
Καὶ πνοὲς ἀπὸ τὴ ρεμματιὰ εὐωδιάζοντας
λυγαριὰ καὶ σχίνο
σπάρτο καὶ πιπερόριζα
μὲ τὰ πρῶτα πιπίσματα τῶν σπίνων
ψαλμωδίες γλυκὲς μὲ τὰ πρῶτα-πρῶτα Δόξα Σοί...
Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου, μὲ τὰ πρῶτα-πρῶτα Δόξα Σοί!..

Ἐκεῖ δάφνες καὶ βάγια
θυμιατὸ καὶ λιβάνισμα
τὶς πάλες εὐλογώντας καὶ τὰ καριοφίλια
στὸ χῶμα τὸ στρωμένο μὲ τ' ἀμπελομάντιλα ,
κνίσες, τσουγκρίσματα
καὶ Χριστὸς Ἀνέστη

μὲ τὰ πρῶτα σμπάρα τῶν Ἑλλήνων!
Ἀγάπες μυστικὲς μὲ τὰ πρῶτα λόγια τοῦ Ὕμνου...

Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου, μὲ τὰ πρῶτα λόγια τοῦ "Ὕμνου !..

Γιατί μαθαίνουμε ἀρχαία ἑλληνικά; Ὄχι μόνο γιὰ νὰ γνωρίσουμε τὴν Χώρα ποὺ θεωρεῖται τὸ λίκνο τοῦ πανανθρώπινου πολιτισμοῦ, ποὺ θεμελίωσε πανανθρώπινα ἰδανικά, στοιχεῖα παγκόσμιας ἐμβέλειας οὔτε βέβαια γιὰ νὰ ἐντρυφήσουμε στὴν γλῶσσα, τῆς ὁποίας τὰ πλούτη διατηροῦνται πολυεδρικὰ σὲ πολλὲς ξένες γλῶσσες (ἄλλωστε τὸ θέμα αὐτὸ συζητήθηκε πρὸ ὀλίγων ἑβδομάδων σὲ παρόμοιο συνέδριο), ἀλλὰ γιὰ νὰ μπορέσουμε νὰ καταλάβουμε τὸ ἀρχαῖο πνεῦμα, στὸ ὁποῖο καθρεφτίζονται οἱ βασικὲς ἀξίες ὅλης τῆς ἀνθρωπότητας. Ἄλλωστε, δὲν εἶναι τυχαῖο τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ μελέτη τῶν Ἑλληνικῶν σὲ κάθε τοὺς ἔκφανση ἀποτελεῖ τὸ θεμελιῶδες γνωστικὸ ἀντικείμενο σὲ ὅλα τὰ πανεπιστημιακὰ ἱδρύματα τῆς ὑφηλίου.

Γιατί μαθαίνουμε νέα ἑλληνικά; Γιὰ νὰ μπορέσουμε νὰ ζήσουμε μὲ τὸν συνάνθρωπό μας σήμερα, καταλαβαίνοντας ὁ ἕνας τὸν ἄλλο, ἀνταλλάσσοντας τὶς ἀξίες μας καὶ ἀνατροφοδοτώντας τὶς ψυχές μας, προσφέροντας πάντα το βασικότερο – τὴν τιμιότητα καὶ τὴν ἀγάπη. Παράλληλα, γιὰ νὰ εἴμαστε μάρτυρες τῆς ἐξέλιξης τῆς γλώσσας, ἡ ὁποία ὡς ζωντανὸ ὃν μεταμορφώνεται καὶ ὅσο καὶ ἂν ἄκμαζε στὴν ἀρχαιότητα, συνεχῶς ἐμπλουτίζεται καὶ διηνεκῶς ὀμορφαίνει. Ἂν καὶ τὴν ὀνομάζουμε νεοελληνικὴ γλῶσσα, ἂς μὴν τὴν θεωροῦμε «νήπιον βρέφος» στὸν κόλπο τῆς μητέρας της. Μὲ τοὺς κορυφαίους λογοτέχνες της, ἀκραιφνεῖς λεξιπλάστες, τὸν Καβάφη, τὸν Ἐλύτη, τὸν Σεφέρη, τὸν Ρίτσο, καὶ πολλοὺς ἄλλους, ἡ γλῶσσα αὐτὴ ὁλοένα ἀποδεικνύει τὴν ὡριμότητά της.

Καταληκτικά, ἐπανερχόμενη στὸ θέμα, ἔχω τὴν πλήρη συνείδηση ὅτι εἶναι ἀδύνατον πάντα νὰ ἐκπληρώνω τὸ καθῆκον μου, τὸ ὁποῖο ὡς καθηγήτρια ἔβαλα ὡς στόχο στὴν ζωή μου – νὰ μάθω τοὺς μαθητὲς τὰ ἑλληνικὰ γράμματα. Ἐὰν ὅμως μέσω τῆς διδασκαλίας, μιᾶς κάποτε τόσο δύσκολης γλώσσας, καταφέρω νὰ τοὺς μεταδώσω, ἔστω καὶ ἕνα μικρὸ μέρος τῆς ἀγάπης μου τόσο γιὰ τὴν ἀρχαία, ὅσο καὶ γιὰ τὴν νεοελληνικὴ γλῶσσα καὶ γενικῶς γιὰ τὸν Ἑλληνισμό, τότε θὰ θεωρῶ τὸ ὄνειρό μου πραγματοποιημένο.

Τέλος, ἐπιτρέψτε μου νὰ ἐκφράσω δημόσια τὴν εὐγνωμοσύνη γιὰ τὸ ὅτι μου δόθηκε ἡ εὐκαιρία νὰ παρευρεθῶ στὸ συνέδριο αὐτὸ πρὸς τὸν Πρόεδρο τοῦ ΟΔΕΓ, κύριο Κωνσταντῖνο Καρκανιᾶ, τὸν Γενικὸ Γραμματέα καὶ ψυχὴ τοῦ Ὀργανισμοῦ, κύριο Γεώργιο Παυλάκο, μὲ τοὺς ὁποίους χρόνια τώρα διατηρῶ ἄψογες, φιλικὲς σχέσεις. Ἐπίσης, θερμὲς εὐχαριστίες ὀφείλω στὸν ἐξαιρετικὸ φίλο, φιλόλογο, κύριο Παναγιώτη Ἀσημόπουλο γιὰ τὶς πολύτιμες ἐπισημάνσεις, τὴν ἀρωγὴ καὶ τὴν ἐγκάρδια ὑποστήριξή του.

Μὲ τὴν εὐκαιρία, θὰ ἤθελα νὰ εὐχαριστήσω θερμότατα ὅλες τὶς καθηγήτριές μου, οἱ ὁποῖες μου ἔδωσαν τὴν γλῶσσα μου τὴν Ἑλληνική.

Σᾶς εὐχαριστῶ πολὺ γιὰ τὴν προσοχή σας!

http://www.odeg.gr/