«Το φαινόμενο της επιτάχυνσης στις διεθνείς εξελίξεις»

Του Μάνου Μεγαλοκονόμου

Πρέσβυς ε.τ.

Όταν δώσαμε αυτόν τον τίτλο στη σημερινή ημερίδα (πριν λίγες εβδομάδες) η κατάσταση δεν ήταν ακριβώς όπως η σημερινή. Το κύριο θέμα ήταν τότε η Σκωτία και οι αποσχιστικές κινήσεις μέσα στην Ευρώπη. Ακόμη και ο σύντομος αυτός χρόνος όμως φάνηκε ότι έτρεξε για τις διεθνείς εξελίξεις πολύ ταχύτερα απ’ ότι εκ πρώτης όψεως αντιλαμβανόμαστε.

Α Οι παράμετροι που ενισχύουν την επιτάχυνση στις διεθνείς εξελίξεις

Στην πραγματικότητα πρόκειται για αλλαγές που έγιναν με πολλές παραμέτρους   και  οφείλονται:

α/ στις δομές των διεθνών σχέσεων (προέλευση κρίσεων, πόλοι ισχύος, πόλοι χρηματοδοτήσεων)

β/ στις παραλλαγές των μεθόδων και τις μεταλλαγές των διεθνών παικτών πολιτικών και οικονομικών ( πως αρχίζει μια κρίση, πως εξελίσσεται, πως μεταλλάσεται ο κάθε παίκτης, πώς ο χθεσινός αντίπαλος μετατρέπεται ξαφνικά σε σύμμαχο κλπ},

γ/ στις αιτίες: δεν είναι πλέον μόνο το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο  και τα οικονομικά συμφέροντα αλλά και λόγοι αναγόμενοι τώρα πιά στο βαθύ ιστορικό  παρελθόν των λαών όπως οι θρησκευτικοί και ενδοθρησκευτικοί φανατισμοί.

δ/ στην απομάκρυνσή από τις μέχρι πριν λίγα χρόνια γενικά και διεθνώς αποδεκτές αξίες (εδαφική ακεραιότητα των κρατών, μη επέμβαση στα εσωτερικά τρίτων χωρών , ξεκάθαρη διάκριση μεταξύ ειρήνης και πολέμου, σεβασμός, έστω και σχετικός, των μη εμπολέμων). Υπάρχει πράγματι μια κατάρρευση της διεθνούς ισορροπίας με γεγονότα που κατέδειξαν ότι έχει πάψει πια  να υπάρχει ο προηγούμενος σεβασμός για τα εθνικά σύνορα των κρατών. (Γιουγκοσλαυία, Κύπρος κλπ). Η εφεύρεση και χρησιμοποίηση από τους ηγέτες νέων όρων εξωτερικής πολιτικής όπως οι «παράνομοι μαχητές» κατά τον Μπούς στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ. «Οι μετριοπαθείς και οι ακραίοι ισλαμιστές» κατά τον Ομπάμα, «τα κράτη παρίες»  κλπ.], απομάκρυναν την διεθνή κοινή γνώμη από τις απόψεις που επικράτησαν γενικά στον εικοστό αιώνα εναντίον παρεμβατικής βίας στα εσωτερικά των κρατών.

ε/ στην ταχύτατη και ανεξέλεγκτη κίνηση μεγαλύτερων όγκων κεφαλαίου χάρη στην παγκοσμιοποίηση και στην τεχνολογική επανάσταση που έχει πραγματοποιηθεί.

στ/ στο φαινόμενο της μετατόπισης του κέντρου βάρους της παγκόσμιας οικονομίας από την περιοχή του βόρειου ατλαντικού και της «δύσης» προς την Ασία.

ζ/ στην εφαρμογή της μεσιανικής θεωρίας ότι η ελεύθερη κοινωνία της δύσης είναι ανώτερη από άλλες και επιβάλλεται να γίνει το οικουμενικό παράδειγμα προς μίμηση. Παράδειγμα κλασικό είναι η προσπάθεια της Δύσης να γίνουν πιό φιλελεύθερα τα καθεστώτα για τα οποία εφευρέθηκε ο εξ αρχής ανόητος όρος «Αραβική ‘Ανοιξη». Προσπάθεια που  δεν είχε άλλο αποτέλεσμα από το να δημιουργήσει ένα γενικευμένο χάος και να αναστήσει μεσαιωνικούς φανατισμούς και ενδοθρησκευτικές συγκρούσεις. Και να δημιουργήσει καταστάσεις που επηρεάζουν όλη την περιοχή της Νότιας και ανατολικής Μεσογείου. Να συνεχίσει δηλαδή να γεννά νέα μέτωπα κρίσεων.

η/ Τέλος ένας πρόσθετος παράγοντας είναι και  ο κεντρικός ρόλος των ΜΜΕ στην διεθνή και εσωτερική κοινωνία των κρατών που γίνεται όλο και πιο αποφασιστικός. Ο επηρεασμός της διεθνούς κοινής γνώμης έφτασε έτσι να εκτελείται από ανεξέλεγκτα κέντρα, οικονομικά και πολιτικά. Με αποτέλεσμα να υπάρχει μεγαλύτερη από άλλοτε αβεβαιότητα για το ποιός βρίσκεται κάθε φορά πίσω από κάθε νέα απρόοπτη εξέλιξη.

Β/ Μερικές από τις βασικές αλλαγές στα τελευταία χρόνια:

1/Επιτάχυνση της παγκοσμιοποίησης με αποτέλεσμα μιαν εκρηκτική άνοδο της κοινωνικής και οικονομικής ανισότητας μεταξύ κρατών και πληθυσμών. Ας μη ξεχνούμε τα βασικά λάθη της περιόδου αυτής και κυρίως την καθιέρωση ισοτιμιών

(ευρώ) που ήταν αδύνατον να αντέξουν ορισμένες οικονομίες ενώ ήταν ευνοϊκές για άλλες.

2/ Η μείωση της ικανότητας των κρατών να ελέγχουν όπως παλαιότερα απόλυτα το τι συμβαίνει μέσα στην επικράτειά τους. Βασική αιτία είναι η ανάπτυξη της τεχνολογίας και της επικοινωνίας.

3/ Η επιστροφή από το παρελθόν των μαζικών ανθρώπινων καταστροφών καθώς και η μετακίνηση/εκτόπιση πληθυσμών με αποτέλεσμα ομαδικές μεταναστεύσεις τόσο στην Ασία όσο και στην Αφρική. Οι συνέπειες των συρράξεων τώρα πλέον πέφτει πολύ περισσότερο από άλλοτε στους αμάχους, με αποτέλεσμα να επανέρχονται εποχές που θυμίζουν παλαιότερες γενοκτονίες.

Γ/ Παραδείγματα εξελίξεων

Το ξεκίνημα βεβαίως έγινε με την πτώση του τείχους του Βερολίνου και την εξαφάνιση της ισορροπίας του τρόμου,   όπως λεγόταν άλλοτε. Μεσολάβησαν γεγονότα όπως η διάλυση της Γιουγκοσλαυίας, ο  Πόλεμος του κόλπου, η αναβίωση των εθνικισμών των πρώην Σοβιετικών Δημοκρατιών, η όξυνση του θρησκευτικού φανατισμού και φονταμενταλισμού.

Η παγκοσμιοποίηση εξ άλλου έφερε πιο κοντά, άλλοτε μακρινές κοινωνίες, δημιούργησε συνθήκες συνειδητοποίησης των ανισοτήτων σε πολλές από αυτές, άλλαξε φυσιολογικές κοινωνίες από πλούσιες σε εθνικιστικές, και δημιούργησε τα γνωστά αυτονομιστικά κινήματα. Παρ’ όλο που δεν κέρδισε στην Σκοτία ἡ πλευρά πού ζητά την απόσχιση από την Μ. Βρετανία, φαίνεται ότι προσεχώς θα αναπτυχθεί χωριστικό κίνημα και στην Ουαλία. Και στην Βόρεια Ιρλανδία καί στη Δημοκρατία της Ἰρλανδίας θα εκδηλωθούν ανάλογες κινήσεις.

Τό παράδειγμα της Σκωτίας αναρρίπισε το κίνημα των Καταλανών για την ανεξαρτητοποίηση της περιοχής των. Ζητούν δημοψήφισμα, το οποίο ἡ ισπανική κυβέρνηση απαγορεύει επικαλουμένη το σύνταγμα της χώρας.

Κίνημα ανεξαρτητοποίησης της περιοχής των έχουν αναπτύξει και οι Βάσκοι. Όμως και στην Γαλλία υπάρχουν Βάσκοι και ένας βασκικός πατριωτισμός θά στραφεί και κατά της ενότητας της Γαλλικής Δημοκρατίας.

Αυξάνονται λοιπόν τα κινήματα διαλύσεως των ευρωπαϊκών χωρών; Από την Καταλονία στην Χώρα των Βάσκων, από το Βένετο στο Νότιο Τιρόλο, από το νησί της Σαρδηνίας στην Ιταλία, στην Φλάνδρα στο Βέλγιο αλλά και σε δεκάδες άλλα μέρη, αυτονομιστές ζητούν αυτονομία ή ανεξαρτησία. Τελευταία η γερμανική κυβέρνηση απέρριψε ως γελοία την ιδέα ότι η Βαυαρία θα μπορούσε να επιδιώξει την απόσχισή της από την Γερμανία παρά το γεγονός ότι το τοπικό κόμμα της Βαυαρίας εδώ και πολλές δεκαετίες αγωνίζεται για την ανεξαρτητοποίηση του κρατιδίου. Ένας από τους λόγους που την ζητούν είναι ότι τα κρατίδια της Βαυαρίας και της Έσσης δεν θέλουν πλέον να επιδοτούν τα φτωχότερα κρατίδια του βορρά και των ανατολικών περιοχών και έχουν προσφύγει στα δικαστήρια κατά της δημοσιονομικής εξισορρόπησης.

 Αν προσθέσει κανείς όλα τα αυτονομιστικά κινήματα στην Ευρώπη τότε θα μπορούσαν να δημιουργηθούν περίπου 40 νέα εθνικά και θρησκευτικά «κράτη», με την μορφή αυτόνομων περιοχών. Οι αιτίες αυτών των φαινομένων χρειάζονται μακρόχρονη ανάλυση που όμως δεν είναι άσχετη με την αποτυχία της Ε.Ε. να ολοκληρώσει την πολιτική της ενοποίηση.

Σε άλλη περιοχή του κόσμου και σε ένα βίντεο, που εμφανίστηκε στα τέλη Αυγούστου, ο Αμπουμπακάρ Σεκάου, ο επικεφαλής της νιγηριανής τζιχαντιστικής ομάδας Μπόκο Χαράμ, μίλησε για ένα ισλαμικό κράτος στη βορειοανατολική Νιγηρία. Η ανακοίνωση ήρθε δύο μήνες αφού ο Αμπού Μπακρ αλ-Μπαγκντάντι, ο επικεφαλής του τζιχαντιστικού κινήματος στη Συρία και το Ιράκ, είχε διακηρύξει την επανίδρυση του χαλιφάτου, μετονομάζοντας την ομάδα του σε Ισλαμικό Κράτος.

 Στα Σκόπια την προπερασμένη εβδομάδα ανακοινώθηκε, δημόσια, η προκήρυξη της λεγόμενης «Δημοκρατίας της Ιλλυρίδας» ή στα αλβανικά «Ilirida Republik», έτσι ώστε η γεωγραφική περιοχή που κατοικείται από Αλβανούς να έχει αυτήν την ονομασία. Συνοδεύθηκε μάλιστα και από την δημιουργία αλβανικού στρατού ! 

Η αίτησή αυτή, όπως δηλώνεται, βασίζεται στον πληθυσμιακό αριθμό των Αλβανών στην FYROM που καλύπτει το 40% του συνόλου του πληθυσμού του κράτους.

Να τελειώσω αυτή την απαρίθμηση με την περίπτωση του Κουρδιστάν. Εκεί παίζεται και το πιο περίπλοκο παιχνίδι χωρίς να είναι από τώρα γνωστό πού θα καταλήξει. Προς το παρόν πρόκειται για ένα αγώνα από την μιά πλευρά των Κούρδων εναντίον των Τζιχαντιστών και από την άλλη για μια ομαδική έξοδο τους από τις πατρογονικές εστίες προς την Τουρκία. Οι εμπειρίες του παρελθόντος  επιτρέπουν την πρόβλεψη ότι, για μια ακόμη φορά, οι ελπίδες τους για αυτόνομη ή ανεξάρτητη κρατική παρουσία στην περιοχή θα καταλήξουν ίσως και πάλι σε μια ακόμη προδοσία τους από την διεθνή κοινότητα. Αυτό φυσικά, αν εν τω μεταξύ, δεν δημιουργήσουν, όπως μιλούμε σήμερα, ακόμη σοβαρότερες πολιτικές συνέπειες για την Τουρκία.

Για την Ουκρανία και την Κριμαία θα σας μιλήσει ο συνάδελφος, Πρέσβυς κ. Χ. Δημητρίου

Δ/ Συμπεράσματα

Βρισκόμαστε μπορεί κανείς να πει στην κορύφωση μιας εποχής που χαρακτηρίζεται από τεράστια ανασφάλεια και μόνιμη κρίση πολιτική και οικονομική.

Κανένας από τους υφιστάμενους παγκόσμιους θεσμούς –η Ε.Ε., το ΝΑΤΟ, η Ισλαμική Διάσκεψη, ο Αραβικός Σύνδεσμος, ο ΟΗΕ ή οποιοσδήποτε άλλος- δεν παρέχει στοιχειώδη ασφάλεια ούτε εμπνέει πλέον πιστεύω, αισιοδοξία στους λαούς του κόσμου. Οι φερόμενες σήμερα ως κυρίαρχες δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης, αυτές που διακήρυξαν και επιδιώκουν την επιβολή μιας νέας παγκόσμιας τάξης, δεν προέκυψαν από καμία ιστορική αναμέτρηση ούτε διεθνή συνθήκη. Σήμερα, στις αρχές του 21ου αιώνα, η ανθρωπότητα δείχνει σαν το αβοήθητο θύμα μιας παγκοσμιοποίησης οργανωμένης και ποδηγετούμενης από τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα με την συνενοχή συχνά των πολιτικών δυνάμεων. Δεν φαίνεται να υπάρχουν ευσυνείδητοι και ικανοί ηγέτες με όραμα, θάρρος, ακεραιότητα, άνθρωποι της ειρήνης, της κατανόησης και της δημοκρατίας, που θα αναλάβουν υπεύθυνα να διαχειρισθούν τα συμφέροντα της ανθρωπότητας, των ανθρώπων δηλαδή και όχι μόνο των αριθμών.

Και χρειάζεται γι’ αυτό :

-να ξαναθυμηθούμε, και κυρίως εμείς στην Ελλάδα, ορισμένα βασικά διδάγματα της ιστορίας:

¨Ενα πρώτο είναι το ερώτημα : Ποιός πληρώνει τις αποτυχίες της Δύσης στις Αραβικές χώρες και στον μουσουλμανικό κόσμο... Η απάντηση περιέχεται σε όσα δίδασκε ο ιατροφιλόσοφος Γιαννιώτης Νικόλαος Κεραμέας στο Ιάσιο κατά την δεκαετία του 1650. «Πρέπει», έλεγε, «να θυμόμαστε πάντα και να μην το βγάζομε ποτέ απ’ το μυαλό αυτό που θα σας πω, για να μπορούμε να αμυνθούμε: Η Ορθοδοξία θα θεωρείται πάντα από τη Δύση νόμισμα φθηνό κι’ ο ευκολότερος τρόπος για να πληρώνουν οι δυτικοί ομόθρησκοί μας φόρο υποτέλειας στον σουλτάνο. Το μέρωμα του άπιστου θα το πληρώνει πάντα με θυσίες η Ορθοδοξία και, για να μη στερέψουμε ως Γένος, πρέπει να χαλυβδώσουμε τις ψυχές και τα πνεύματά μας»

Για επιβεβαίωση αρκεί να δει κανείς τι συμβαίνει σήμερα στους ελληνο-ορθόδοξους της Μέσης Ανατολής...

-Να αντιληφθούμε, γενικότερα στη Δύση, ότι η Δημοκρατία σε πακέτο «Delivery»  είναι εκ των προτέρων καταδικασμένη, όταν δεν παραδίδεται στο κατάλληλο πολιτισμικό και πολιτικό ιστορικό περιβάλλον.

-Και ότι ένας από τους σημαντικούς παράγοντες σ’ αυτή την σημερινή δοκιμασία είναι ότι, ενώ τα οικονομικά συστήματα, η δικαιοσύνη και η εκπαίδευση, η ιατρική και η πρόνοια έκαναν τεράστια άλματα τους τελευταίους δύο αιώνες, η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης έφερε εν τέλει σύγχυση και αποδόμηση  του σεβασμού ορισμένων βασικών αρχών. Αρχών που έστω και θεωρητικά πολλές φορές είχαμε συνηθίσει να ακούμε από τις ισχυρές φωνές της διεθνούς πολιτικής, όπως ο σεβασμός της ανθρώπινης ζωής ή ο σεβασμός των εθνικών συνόρων ή η μη άσκηση βίας χωρίς την προηγούμενη νομιμοποίηση των αρμοδίων διεθνών οργάνων, ακόμη και όταν θεωρείται η κοινωνία κάποιων κρατών ότι δεν ανταποκρίνεται μεν στους δυτικούς κανόνες αλλά παρέχει πάντως μια στοιχειώδη δικαιοσύνη και σταθερότητα.

Είναι, νομίζω σήμερα μια εποχή κρίσης καθοριστική για το προχώρημα ή το πισωγύρισμα της ανθρωπότητας, όπως και η ταραχώδης περίοδος του δέκατου ένατου αιώνα, την οποία αποτύπωσε με τρόπο γλαφυρό ο Κάρολος Ντίκενς στο εισαγωγικό κεφάλαιο του έργου του «Ιστορία Δύο Πόλεων».

«Ήταν», έγραφε, «η καλύτερη εποχή, ήταν η χειρότερη εποχή, ήταν η εποχή της λογικής, ήταν η εποχή της τρέλας, ήταν τα χρόνια της πίστης, ήταν τα χρόνια της καχυποψίας, ήταν η εποχή του Φωτός, ήταν η εποχή του Σκότους, ήταν η άνοιξη της ελπίδας, ήταν ο χειμώνας της απελπισίας, είχαμε μπροστά μας τα πάντα, είχαμε μπροστά μας το τίποτα, όλοι πηγαίναμε κατευθείαν στον παράδεισο, όλοι πηγαίναμε κατευθείαν προς την κόλαση».

Ε/ Για να βρεθεί η Ελλάδα στην πρώτη εκδοχή των διλημμάτων του Ντίκενς, στην πλευρά δηλαδή του φωτός και της ελπίδας, αναρωτιέμαι τι μας χρειάζεται, προκειμένου να ξεπεράσουμε την κρίσιμη αυτή περίοδο. Τα νέα μέτωπα κρίσεων απαιτούν οπωσδήποτε συντονισμένο διακομματικό προγραμματισμό της εξωτερικής πολιτικής, όχι βέβαια σε όλα τα θέματα αλλά τουλάχιστον σε ορισμένα, σε ελάχιστα θα έλεγα, που επηρεάζουν άμεσα την ύπαρξη μας και που αφορούν στην ανθρωπιστική κρίση και στο μεταναστευτικό. Καθώς βέβαια και τις προβλέψιμες από τους γείτονες απειλές της εποχής. Είναι κάτι ιδιαίτερα δύσκολο στην ελληνική πρακτική αλλά και στην νοοτροπία μας. Αξίζει τον κόπο πάντως να το αναφέρομε και ίσως να το επιδιώξουμε. Να ελπίσουμε δηλαδή ότι η εξωτερική πολιτική που ασκείται από την εκάστοτε κυβέρνηση δεν θα αποτελεί προϊόν συγκυριακών αποφάσεων, κομματικών σκοπιμοτήτων ή και αυτοσχεδιασμών. Αλλά ότι θα πηγάζει από την λειτουργία ενός διακομματικού οργάνου του οποίου το δόγμα θα υπηρετούν με συνέπεια όλες οι κυβερνήσεις. Ο άνθρωπος τείνει να αποφεύγει να σκέπτεται τα δυσάρεστα. Όταν, όμως, αυτά πλησιάσουν, τότε θα βρεθεί απροετοίμαστος. Τα κράτη, που έχουν ως προτεραιότητα την εγγύηση της ασφάλειας και της ευημερίας των πολιτών τους, έχουν βασική ευθύνη να προβλέπουν και να αναλύουν τα διάφορα «σενάρια» στη γεωπολιτική ασταθή περίοδο που διανύουμε. Δεν μπορούμε να ξεχνούμε λ.χ. ότι στα σύνορα Τουρκίας – Συρίας μαίνονται σφοδρές συγκρούσεις μεταξύ Κούρδων και τζιχαντιστών και ότι από το Χαλιφάτο, μας χωρίζει μόνον η Τουρκία. Ότι εκατοντάδες χιλιάδες Σύροι και Κούρδοι πρόσφυγες προωθούνται στην Τουρκία και ότι μπορεί σε λίγες εβδομάδες να εμφανισθούν στον Έβρο ή στο Αιγαίο. Κι ότι, όταν η αν Τουρκία τελικά συρθεί ή διολισθήσει προς την πλευρά των τζιχαντιστών, το Χαλιφάτο θα βρεθεί και αυτό στο Αιγαίο και στον Έβρο.

Και τέλος η ερώτηση προς τον εαυτό μας θα έπρεπε να είναι όχι μόνο το «τι» αλλά το «ποιός» ή «ποιοί» μας χρειάζονται για να μας οδηγήσουν. Και δεν βρίσκω άλλη απάντηση από την συνύπαρξη ενός σχεδόν ανέφικτου συνδυασμού χαρακτήρων. Την συνύπαρξη ενός Οδυσσέα συνάμα και ενός Αχιλλέα, αλλά ακόμη και κάποιου ακόμη, ενός γίγαντα ακεραιότητας, ενός Νικηταρά.