«Η ΟΥΚΡΑΝΙΚΗ ΚΡΙΣΗ»

ΧΑΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, Πρέσβυς ε.τ. Πρώην Πρέσβυς της Ελλάδος στην Ουκρανία

Μέσα στα 15 λεπτά που διαθέτω θα σας αναπτύξω κάποιες απόψεις και σκέψεις μου σχετικά με την πρόσφατη κρίση στην Ουκρανία, παραλείποντας σχεδόν τελείως τα γεγονότα που οδήγησαν στην κρίση, αλλά και όσα διαδραματίσθηκαν στο Κίεβο μέχρι τις 21/2, αφού είμαι βέβαιος ότι σας είναι γνωστά. Σκοπός μου είναι να προκαλέσω προβληματισμό και τη συνακόλουθη ανταλλαγή απόψεων που πιστεύω ότι είναι το ζητούμενο σε συγκεντρώσεις του είδους αυτού.

Οι περισσότεροι θεωρούν ότι η κρίση άρχισε το προηγούμενο φθινόπωρο με την απόφαση του τότε προέδρου Yanukovytch να μην υπογράψει τη συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ. Στην πραγματικότητα η κρίση είχε αρχίσει πολύ νωρίτερα, ήδη από το 2004, όταν τα φιλοδυτικά κόμματα κατάφεραν να ανατρέψουν τον εκλεγμένο πρόεδρο Yannukovitch με την ’πορτοκαλί επανάσταση’. Είναι γνωστό τοις πάσι ότι η «επανάσταση» πέτυχε διότι οι «επαναστάτες» αμείβονταν καλά για να μένουν στην Πλατεία της Ανεξαρτησίας. Είχαμε έτσι την πρώτη (συγκεκαλυμένη) παρέμβαση του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία που αποτελεί για την Ρωσία το στρατηγικό της ’προαύλιο’.

Κατάφεραν τότε οι δυτικοί να εκλεγεί Πρόεδρος ο Yushchenko με Πρωθυπουργό την Tymosenko (*). Και οι δύο, κυρίως όμως ο Πρόεδρος, έθεσαν ευθύς εξαρχής ως στόχο να εντάξουν την Ουκρανία στις ¨ευρωατλαντικές δομές¨, με τρόπο όμως εξαιρετικά ¨αγαρμπο¨. Την προετοιμασία που γινόταν σε συνεργασία με τις νατοϊκές χώρες συνόδευαν με επανειλημμένες αντιρωσικές δηλώσεις και ενέργειες ενώ παράλληλα ο Πρόεδρος Bush είχε κάνει «cheval de bataille» την ένταξη της Ουκρανίας και της Γεωργίας στο ΝΑΤΟ το ταχύτερο, το οποίο δεν επετεύχθη χάρις στην όψιμη ¨συνετή¨ στάση της Γερμανίας και της Γαλλίας στο Βουκουρέστι το 2008. Στην εχθρική αυτή πολιτική της ουκρανικής ηγεσίας η Μόσχα απάντησε με τα δύο πετρελαϊκά ¨embargo” και διάφορες άλλες διπλωματικές κινήσεις πετυχαίνοντας οι σχέσεις να βελτιωθούν, ιδίως αφότου ο Yushchenko  συνετρίβη στις εκλογές του 2009 και επανήλθε ο Yanukovytch.

Η δεύτερη (αιματηρή αυτή τη φορά) ανατροπή του Yanukovytch τον περασμένο Φεβρουάριο σε συνδυασμό με την επικράτηση ακραίων εθνικιστικών και αντιρωσικών στοιχείων, ήταν επομένως μοιραίο να οδηγήσει πλέον τις σχέσεις Ρωσίας-Δύσης στα άκρα. Τόσο μάλλον που βάσει της απόφασης της συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι το 2008, η Ουκρανία μπορούσε να ενταχθεί ‘ανα πάσα στιγμή’ με απλή απόφαση των Πρέσβεων. Κατόπιν αυτών η προσάρτηση της Κριμαίας και οι αποσχιστικές ενέργειες τμημάτων της Ανατ. Ουκρανίας θα έπρεπε να αναμένονται και θα έλεγα ότι ήταν αναπόφευκτες, χωρίς να εννοώ ότι ήταν και σύμφωνες με το Διεθνές Δίκαιο.

Ένα ερώτημα που προκύπτει και που πιστεύω αξίζει να συζητηθεί εδώ, είναι αν η εξέλιξη αυτή ήταν μοιραία και αν ναι, ποιός της προκάλεσε και για ποιούς λόγους.

Η δική μου άποψη είναι ότι ναι, ήταν αναπόφευκτη και ότι την προκάλεσαν (ή την

επέσπευσαν) οι ΗΠΑ. Αναπόφευκτη διότι η Ουκρανία ήταν (και είναι) μια βαθειά διχασμένη χώρα. Ο λεγόμενος ‘ουκρανικός λαός’ είναι στην πραγματικότητα δύο εθνοτικές ομάδες που περισσότερα τις χωρίζουν παρά τις ενώνουν. Η στανική ενότητα που διατηρήθηκε επί σοβιετικού καθεστώτος είχε αρχίσει να θρυμματίζεται μετά το 1989 και να δίνει τη θέση της στον σαφή διαχωρισμό μεταξύ αντι- και φιλο- ρώσων και στη λυσσώδη προσπάθεια της νέας ουκρανικής ηγεσίας να κόψει το ταχύτερο κάθε σχέση με τη Ρωσία. Έτσι στις πληγές του απώτερο και του πρόσφατου παρελθόντος των Ουκρανών και στη γλωσσική διένεξη  (**) , στο υπόβαθρο της οποίας υπάρχει βέβαια και μια κρίση ταυτότητας, προστέθηκε η πλήρης και απότομη ανατροπή της εξωτερικής πολιτικής που ενθουσίαζε τους Δυτικούς αλλά τρόμαζε τους Ανατολικούς.

Μακροπρόθεσμα οι δύο αυτές εθνοτικές ομάδες θα έρχονταν, ούτως ή άλλως πιστεύω, σε σύγκρουση. Εκτός και αν (από θαύμα) επικρατούσαν στην πολιτική σκηνή για πολλές δεκαετίες ηγέτες σώφρονες που θα φρόντιζαν να αμβλύνουν τα υποβόσκοντα πάθη και τις ιστορικές και γλωσσικές διαφορές, μέχρις ότου επιτευχθεί ομοιογένεια και ανέλθει το πολιτικό και πολιτιστικό επίπεδο, ώστε οι δύο εθνότητες να λύνουν τις διαφορές τους μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες.

Θαύματα όμως ως γνωστόν δεν γίνονται και εξ αιτίας της εγκληματικά ανεύθυνης πολιτικής του Yushchenko με την πλήρη υποστήριξη των ΗΠΑ,, που επιδίωξαν να φτάσουν τα σύνορα του ΝΑΤΟ λίγα χιλιόμετρα έξω από τη Μόσχα η κρίση ξέσπασε νωρίτερα. 

Ένα άλλο ερώτημα είναι για ποιούς λόγους η Ουκρανία οδηγήθηκε στο σημείο αυτό. Είναι μια απορία που με βασάνιζε  καιρό, αν δηλαδή οι ΗΠΑ προκάλεσαν την (ή έστω συνέπραξαν στην) παρούσα κρίση εξ αιτίας λανθασμένων εκτιμήσεων ή ενσυνειδήτως για να σταματήσει η προσέγγιση της ΕΕ με τη Μόσχα.

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να πω ότι όταν υπηρετούσα στο Κίεβο με είχε εκπλήξει η επιμονή κυρίως των ΗΠΑ να εντάξουν την Ουκρανία το ταχύτερο στο ΝΑΤΟ. Χωρίς να είμαι ειδικός στα νατοϊκά θέματα ούτε στις γενικότερες σχέσεις Ρωσίας –Δύσης, ήξερα πάντως πόσο ζωτικής σημασίας είναι για τη Ρωσία η διατήρηση ‘φιλικού’ προς αυτήν καθεστώτος στην Ουκρανία. Όταν όμως εγώ και μερικοί άλλοι συνάδελφοι τους επισημαίναμε ότι το ποσοστό των Ουκρανών που ήταν εχθρικό απέναντι στο ΝΑΤΟ έφτανε το 60% σε πανουκρανική βάση και στο 98% στην Κριμαία και ορισμένες περιοχές της Ανατ. Ουκρανίας και επομένως τυχόν εσπευσμένη ένταξη της Ουκρανίας θα άνοιγε τους ασκούς του Αιόλου, ήταν σαν να μιλούσαμε σε κωφούς.

Παρ’ όλα αυτά στην αρχή, όπως και πολλοί αναλυτές, πίστευα ότι η αμερικανική παρέμβαση στην Ουκρανία έγινε χωρίς πολλή σκέψη, παραγνωρίζοντας (για μια ακόμη φορά) τα ιστορικά δεδομένα. Ύστερα όμως από πολλή σκέψη και διαβάζοντας όλες τις απόψεις γύρω από το θέμα τείνω πλέον να πιστέψω ειδικά στην περίπτωση της Ουκρανίας οι ΗΠΑ ήξεραν πολύ καλά τι έκαναν. Η στέρεη απόφαση της Μόσχας να μην επιτρέψει τη ‘νατοποίηση’ της Ουκρανίας ήταν γνωστή (εγκατάσταση πυραύλων στην Πολωνία, πόλεμος Ρωσίας – Γεωργίας του 2008), όπως ήταν γνωστή και η ρωσική ικανότητα να προκαλέσει ακαριαία απόσχιση της Κριμαίας ήδη από το 2004. Χωρίς να είμαι ειδικός στο θέμα της λήψης αποφάσεων των ΗΠΑ, δεν μπορώ να δεχθώ ότι δεν ήξεραν ή δεν υπολόγισαν τον κίνδυνο του εμφυλίου και της βίαιης ρωσικής αντίδρασης, εάν ο Yanukovitch εξεδιώκετο για δεύτερη φορά. Πιστεύω αντίθετα ότι γνώριζαν πολύ καλά τι θα επακολουθούσε και ώθησαν σκοπίμως τα πράγματα στην κρίση διότι εκείνες (οι ΗΠΑ) έχουν μόνο να κερδίσουν : παγώνουν οι οικονομικές σχέσεις της ΕΕ με τη Ρωσία, ανατρέπονται οι ενεργειακοί σχεδιασμοί της Μόσχας, η Ουκρανία στρέφεται στην Ουάσιγκτων για δάνεια, εμπορικές συναλλαγές και βέβαια...όπλα.

Τι ακριβώς συνέβη θα φανεί (ίσως) μετά από χρόνια. Ως τότε είμαστε ελεύθεροι να κάνουμε υποθέσεις. Όπως μπορούμε να κάνουμε υποθέσεις για το μέλλον της κρίσης, που όμως εγώ θα αποφύγω ελλείψει χρόνου, αλλά και διότι είναι ακόμη νωρίς για να κάνει κάποιος προβλέψεις . Θα ήταν όμως ένα ενδιαφέρον θέμα για συζήτηση.

----------------------------------------

(*) Ο σύζυγος της οποίας υπήρξε υπάλληλος του State Department.

(**) Οι δυτικοί Ουκρανοί αν και μιλούν σχεδόν όλοι την ρωσική, την περιφρονούν, ενώ οι ανατολικοί αγνοούν σε μεγάλο ποσοστό την ουκρανική.      

«ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ»

ΗΜΕΡΙΔΑ ΜΕ ΘΕΜΑ :

"ΟΙ ΕΠΙΤΑΧΥΝΟΜΕΝΕΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ"

15/10/2014  

Πανεπιστημιακό Εντευκτήριο ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ (Ακαδημίας και Σίνα)