Σεισμικές αλλαγές στη Μέση Ανατολή και ο τουρκικός ρόλος

Οι συνομιλίες για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν δεν κατέληξαν σε συμφωνίες, αλλά τελικά παρατάθηκαν. Αυτό που πριν έναν χρόνο εμφανιζόταν ως μεγάλης σημασίας κρίση, είναι πλέον κάτι διαχειρίσιμο. Η μη επίτευξη συμφωνίας σηματοδοτεί μια στροφή στις σχέσεις ΗΠΑ – Ιράν, η οποία δεν μπορεί να εξηγηθεί χωρίς να ειδωθεί μέσα από το πρίσμα των τεράστιων γεωπολιτικών αλλαγών που συντελούνται στη Μέση Ανατολή, οι οποίες επαναπροσδιορίζουν το όλο ζήτημα του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν.

Του GEORGE FRIEDMAN, «The Islamic State Reshapes the Middle East» (Το Ισλαμικό Κράτος επαναχαράσσει τη Μέση Ανατολή)
ΠΗΓΗ: STRATFOR, Geopolitical Weekly
ΑΠΟΔΟΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Παντελής Καρύκας

Αυτή η αλλαγή έχει σχέση με την ανάδυση του Ισλαμικού Κράτους. Ιδεολογικά υπάρχει μικρή διαφορά μεταξύ του ΙΚ και άλλων ισλαμικών τζιχαντιστικών κινημάτων. Όμως, με όρους γεωγραφικούς, το ΙΚ, έχει διαφοροποιηθεί από τα άλλα παρόμοια κινήματα. Αν και η αλ Κάιντα είναι μια ισχυρή οργάνωση, με πλοκάμια παντού, δεν ελέγχει μόνιμα, καμία γεωγραφική περιοχή.

Το ΙΚ όμως, όπως και το όνομά του, αποδεικνύει, διαφέρει. Το ΙΚ θεωρεί εαυτόν ως τον πυρήνα ενός υπερεθνικού μουσουλμανικού κράτους, το οποίο έχει δημιουργηθεί σε Ιράκ και Συρία. Το ΙΚ ελέγχει εκτεταμένες περιοχές στις δύο αυτές χώρες και διαθέτει ένα είδος συμβατικών ενόπλων δυνάμεων, οι οποίες έχουν ως αποστολή την άμυνα, αλλά και την επέκτασή του. με τον τρόπο αυτό το ΙΚ, διατηρώντας στοιχεία μιας τρομοκρατικής οργάνωσης, δρα ως κράτος.

Δεν είναι ξεκάθαρο αν το ΙΚ θα επιβιώσει ή θα μπορέσει να επεκταθεί. Φαίνεται πως το ΙΚ έχει φτάσει στα όριά του, στο Κουρδιστάν και ο ιρακινός Στρατός δείχνει σημάδια ανάκαμψης. Το ΙΚ έχει προκαλέσει μια δίνη, στην οποία έχουν παρασυρθεί περιφερειακές και παγκόσμιες δυνάμεις, οι οποίες επαναπροσδιορίζουν την στάση τους. Η παρουσία του ΙΚ είναι κάτι το νέο, αλλά σίγουρα δεν μπορεί να αγνοηθεί, λόγω της εδαφικής του επέκτασης.

Έθνη υποχρεώθηκαν να χαράξουν ξανά την πολιτική τους και τις μεταβάλουν τις μεταξύ τους σχέσεις, λόγω του ΙΚ. Αυτό το βλέπουμε στην Συρία και τα Ιράκ, αλλά και σε άλλες δυνάμεις όπως η

Τουρκία, το Ιράν, ή η Σαουδική Αραβία, που χρειάζεται να επαναπροσδιορίσουν την πολιτική τους.Το ΙΚ έχει γεωπολιτικό αντίκτυπο και για όσο καιρό θα υπάρχει θα αποτελεί μια γεωπολιτική πρόκληση.

Στη Συρία και το Ιράκ το ΙΚ αντιπροσωπεύει το σουνιτικό στοιχείο, πιέζοντας Κούρδους και σιίτες και αποτελώντας μια εν δυνάμει απειλή για το κουρδικό πετρέλαιο. Ο ρόλος του στη Συρία είναι ακόμα πιο πολύπλοκος, καθώς αποδυναμώνει τις άλλες ομάδες που μάχονται κατά του προέδρου Άσαντ.

Οι ΗΠΑ αποχώρησαν από το Ιράκ, θεωρώντας πως η κυβέρνηση της Βαγδάτης θα μπορούσε, τουλάχιστον να ασκήσει έναν βαθμό ελέγχου στα εδάφη του Ιράκ, έστω μέσω κάποιου βαθμού παραχώρησης αυτονομίας. Η εμφάνιση του ΙΚ όμως μετέβαλε τις ισορροπίες στο Ιράκ. Η κατάσταση αποτελεί για τις ΗΠΑ μια πρόκληση που δεν μπορούν ούτε να αποφύγουν, ούτε ολόψυχα να αποδεχτούν. Η Ουάσινγκτον επέλεξε να στείλει μερικά αεροσκάφη και το μίνιμουμ των χερσαίων δυνάμεων. Σήμερα όμως το κλειδί για τον σχηματισμό μιας συμμαχίας είναι η Τουρκία.

Η Τουρκία έχει εξελιχθεί σε σημαντική περιφερειακή δύναμη. Έχει την ισχυρότερη οικονομία και στρατό στην περιοχή και είναι ευαίσθητη για τα όσα συμβαίνουν στα σύνορά της. Οι ΗΠΑ τώρα ζητούν από την Τουρκία να διαθέσει δυνάμεις κατά του ΙΚ. Η Τουρκία έχει συμφέρον φυσικά να πολεμήσει κατά του ΙΚ, ώστε να κρατήσει την συριακή σύγκρουση εκτός των συνόρων της, αλλά και για να αποτρέψει την ισλαμική πίεση κατά των Κούρδων του Ιράκ, ώστε η πίεση αυτή να μην έχει αντανάκλαση στους Κούρδους της Τουρκίας.

Η Τουρκία βρίσκεται σε δύσκολη θέση. Αν επέμβει κατά του ΙΚ, στο πλευρό των ΗΠΑ, ο στρατός της θα δοκιμαστεί για πρώτη φορά από τον Πόλεμο της Κορέας και η απόδοσή του είναι αμφίβολη. Ο κίνδυνος είναι υπαρκτός και η επιτυχία κάθε άλλο παρά εγγυημένη.

Η Τουρκία προσπαθεί να ανακτήσει τον ρόλο που είχε στον Αραβικό κόσμο επί Οθωμανικής αυτοκρατορίας, επιχειρώντας να διαμορφώσει την αραβική πολιτική με τρόπους ικανοποιητικούς για αυτήν. Οι ΗΠΑ απέτυχαν στο Ιράκ και κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι οι Τούρκοι θα επιτύχουν. Και μάλιστα αν η Τουρκία εμπλακεί σε σύγκρουση με τις αραβικές χώρες δεν θα μπορεί να απεμπλακεί, όπως μπορούν να κάνουν οι ΗΠΑ.

Την ίδια ώρα, η αστάθεια στην νοτιοανατολική Τουρκία και η δημιουργία μιας νέας δύναμης στην Συρία και το Ιράκ, αντιπροσωπεύουν μια τεράστια απειλή για την Άγκυρα. Παρόλα αυτά η Τουρκία δεν υποκύπτει στις ΗΠΑ, καθώς τα συμφέροντά της στη Συρία δεν ταυτίζονται με αυτά των ΗΠΑ. Η Τουρκία θέλει την απομάκρυνση του Άσαντ, αλλά οι ΗΠΑ δεν διακινδυνεύουν να δημιουργήσουν ένα νέο κενό εξουσίας το οποίο θα τύχει εκμετάλλευσης από το ΙΚ ή άλλες τζιχαντιστικές οργανώσεις.

Σε κάποιο βαθμό η Τουρκία χρησιμοποιεί την αποπομπή Άσαντ ως πρόφαση για να μην εμπλακεί, παρά το γεγονός ότι επιθυμεί διακαώς την αποπομπή του. Αν οι ΗΠΑ συνεχίσουν να μην ικανοποιούν το τουρκικό αίτημα η Τουρκία έχει τη δικαιολογία που χρειάζεται για να μην εμπλακεί. Αν οι ΗΠΑ υπέκυπταν στις αξιώσεις της η Τουρκία πιθανόν να κέρδιζε ότι ήθελε στην Συρία, αλλά θα κινδύνευε στο Ιράκ. Έτσι το ΙΚ έχει καταστεί το βασικό σημείο συζητήσεων στις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας, αντικαθιστώντας το ζήτημα της αποκατάστασης των σχέσεων Ισραήλ-Τουρκίας.

Η εμφάνιση και η άνοδος του ΙΚ επαναπροσδιορίζει όμως και τη θέση του Ιράν στην περιοχή.Για την Τεχεράνη ένα κυριαρχούμενο από τους σιίτες Ιράκ είναι ζωτικής σημασίας ζήτημα. Έτσι για την Τεχεράνη το ΙΚ είναι απειλή έναντι της σιιτικής και φιλικής προς αυτή κυβέρνηση της Βαγδάτης. Μικρές ιρανικές δυνάμεις ήδη μάχονται στο ανατολικό Κουρδιστάν και Ιρανοί πιλότοι πετούν τα ιρακινά αεροσκάφη. Για το Ιράν η καταστροφή του ΙΚ είναι ζωτικής σημασίας ζήτημα και στο σημείο αυτό τα συμφέροντα Ιράν και ΗΠΑ ταυτίζονται.

Αμερικανοί και Ιρανοί επίσης επιθυμούν τη διατήρηση μιας σχετικά ισχυρής κυβέρνησης στη Βαγδάτη. Οι Αμερικανοί δεν έχουν πρόβλημα με το Ιράν, εφόσον εγγυάται την ασφάλεια στην περιοχή και οι Ιρανοί δεν έχουν αντίρρηση για τη δημιουργία ενός ελεγχόμενου από τις ΗΠΑ Κουρδιστάν, εφόσον θα συνεχίσουν να ελέγχουν τη ροή του πετρελαίου προς Νότο.

Εξαιτίας του ΙΚ λοιπόν, ΗΠΑ και Ιράν συνεργάζονται πλέον στενά. Η ανακοίνωση ότι οι συνομιλίες για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν απέτυχαν μεν, αλλά θα παραταθούν, το οποίο είναι απόδειξη ότι και οι δύο πλευρές δεν επιθυμούν να χαλάσει ότι έχει ήδη οικοδομηθεί στις μεταξύ τους σχέσεις.

Η επαναπροσέγγιση Ουάσινγκτον – Τεχεράνης έχει προκαλέσει ανησυχίες στην Σαουδική Αραβία, την τρίτη περιφερειακή δύναμη που έχει τον πλούτο και την ισχύ να ενισχύσει διάφορα κινήματα στην περιοχή. Η Σαουδική Αραβία θεωρεί το Ιράν απειλή για την κυριαρχία της στον Περσικό Κόλπο, θεωρώντας ότι, μέσω της σιιτικής της μειονότητας, η Τεχεράνη μπορεί να επιχειρήσει την αποσταθεροποίησή της. Η Σαουδική Αραβία ανησυχεί επίσης από το γεγονός ότι, καθώς η ΗΠΑ αποκτούν ενεργειακή επάρκεια, η δική της επιρροή στην Ουάσινγκτον μειώνεται.

Υπάρχουν φήμες ότι το ΙΚ χρηματοδοτείται από αραβικές δυνάμεις, αλλά θα ήταν παράλογο για τη Σαουδική Αραβία να ενισχύει το ΙΚ. Όσο περισσότερο το ΙΚ ισχυροποιείται τόσο πιο κοντά θα έρχονται Ουάσινγκτον και Τεχεράνη και τόσο πιο χαμένη θα είναι η Σαουδική Αραβία. Η Σαουδική Αραβία χρειάζεται τη διαμάχη μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν, καθώς η προσέγγιση των δύο αυτών δυνάμεων απειλεί ακόμα και αυτή καθαυτή την επιβίωση του σαουδαραβικού καθεστώτος. Γι’ αυτό το Ριάντ έχει εμπλακεί στο Ιράκ, ενισχύοντας σουνιτικές δυνάμεις που αντιμάχονται το ΙΚ.

Από την πλευρά των Αμερικανών, το ΙΚ απέδειξε ότι ο σχεδιασμός τους για εγκατάλειψη της περιοχής ήταν μη ρεαλιστικός. Η στρατηγική των ΗΠΑ να δημιουργήσουν μια συμμαχία κατά του ΙΚ είναι πολύπλοκη, καθώς οι Τούρκοι δεν θέλουν να συμμετάσχουν, χωρίς σοβαρές παραχωρήσεις, οι Ιρανοί πιέζονται ολοένα και λιγότερο σχετικά με το πυρηνικό τους πρόγραμμα και οι Σαουδάραβες φοβούνται το Ιράν.

Είναι αξιοσημείωτο πως το ΙΚ κατέστησε ξανά τις ΗΠΑ κέντρο των μεσανατολικών εξελίξεων και υποχρέωσε τις τρεις κύριες περιφερειακές δυνάμεις της περιοχής να επαναπροσδιορίσουν τις σχέσεις τους με τις ΗΠΑ. Ωστόσο και οι τρεις, Τουρκία, Ιράν και Σαουδική Αραβία, περιμένουν από τις ΗΠΑ να επιλύσουν του πρόβλημα του ΙΚ.

Παρόλα αυτά, η Άγκυρα δεν θα μπορεί να αποφύγει την εμπλοκή της, η Τεχεράνη θα πρέπει να μάθει να ζει ξανά με τις ΗΠΑ και το Ριάντ θα πρέπει να εξετάσει τις αδυναμίες του. Όσον αφορά τις ΗΠΑ,θα μπορούσαν να μην ασχοληθούν καθόλου με την περιοχή, αφήνοντάς την στο χάος.

http://www.defence-point.gr/