Κώστας Μελάς, καθηγητής Οικονομικών Παντείου Πανεπιστημίου
Και το 2013 συνεχίστηκε η αύξηση του αριθμού των υποκαταστημάτων και των απασχολουμένων στον τραπεζικό τομέα της τουρκικής οικονομίας. Τον Οκτώβριο του 2013 υπήρχαν 49 τραπεζικά ιδρύματα τα οποία απασχολούσαν περίπου 212.077 υπαλλήλους σε περίπου 11.849 υποκαταστήματα σε όλη την χώρα. Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των υποκαταστημάτων είναι 7,0% και της απασχόλησης αντίστοιχα 5,5% . Το 45,7% των υποκαταστημάτων ανήκουν στις ιδιωτικές τράπεζες , το 27,8% στις δημόσιες και το 18,3% στις ξένες τράπεζες. Το 44,6 % των απασχολουμένων εργάζεται στις ιδιωτικές τράπεζες , το 25,3% στις δημόσιες και το 19,7% στις ξένες. Η εξέλιξη των ισολογισμών των τραπεζικών ιδρυμάτων δείχνει αρκετά ανησυχητικά στοιχεία τα οποία θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη εντός του νέου μακροοικονομικού πλαισίου λειτουργίας της τουρκικής οικονομίας, το οποίο καθορίζεται από τη μείωση των εισροών πόρων από το εξωτερικό , τη μικρότερη διακράτηση εγχωρίων χρεογράφων από μη κατοίκους και τη σύγχρονη αύξηση των ελλειμμάτων του ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών. Οι προβολές του ΔΝΤ δείχνουν ότι η τουρκική οικονομία θα συνεχίσει να χρειάζεται όλο και περισσότερη εξωτερική χρηματοδότηση μέχρι το 2018.
Παράλληλα θα πρέπει να ειπωθεί ότι τα υγιή στοιχεία του τραπεζικού συστήματος είναι αρκετά αλλά και αυτά θα πρέπει να αξιολογηθούν με βάση τις νέες διαμορφούμενες μακροοικονομικές συνθήκες στην τουρκική οικονομία.
Ο λόγος δάνεια/καταθέσεις αυξήθηκε σημαντικά από 76% το 2009 περίπου στο 115% στο τέλος του 2013.(Γραφική Παράσταση 2) . Η σημαντικότατη πιστωτική επέκταση της συγκεκριμένης περιόδου αποτελεί εύθραυστο σημείο του τουρκικού τραπεζικού συστήματος αλλά και της τουρκικής οικονομίας γενικότερα. Η μεγέθυνση του ΑΕΠ που μέχρι σήμερα οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε αυτήν καλύπτει για την ώρα την υπάρχουσα ανισορροπία στους παράγοντες ώθησης της μεγέθυνσης αλλά και τα υψηλά ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Παράλληλα παρατηρούνται κενά στην ακολουθούμενη τραπεζική πολιτική σε μικροοικονομικό επίπεδο τα οποία αναφέρονται κυρίως στα κριτήρια χρηματοδότησης. Μάλιστα οι τρεις κρατικές τράπεζες , αλλά και οι συμμετοχικές (ισλαμικές) χρειάζεται να ελεγχτούν επισταμένα σχετικά με τους παραπάνω λόγους αλλά και για άλλες δραστηριότητες (πχ η διαδικασία πώλησης χρυσού στο Ιράν από την κρατική Halkbang).
Ο λόγος δάνεια/καταθέσεις αυξήθηκε σημαντικά από 76% το 2009 περίπου στο 115% στο τέλος του 2013.(Γραφική Παράσταση 2) . Η σημαντικότατη πιστωτική επέκταση της συγκεκριμένης περιόδου αποτελεί εύθραυστο σημείο του τουρκικού τραπεζικού συστήματος αλλά και της τουρκικής οικονομίας γενικότερα. Η μεγέθυνση του ΑΕΠ που μέχρι σήμερα οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε αυτήν καλύπτει για την ώρα την υπάρχουσα ανισορροπία στους παράγοντες ώθησης της μεγέθυνσης αλλά και τα υψηλά ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Παράλληλα παρατηρούνται κενά στην ακολουθούμενη τραπεζική πολιτική σε μικροοικονομικό επίπεδο τα οποία αναφέρονται κυρίως στα κριτήρια χρηματοδότησης. Μάλιστα οι τρεις κρατικές τράπεζες , αλλά και οι συμμετοχικές (ισλαμικές) χρειάζεται να ελεγχτούν επισταμένα σχετικά με τους παραπάνω λόγους αλλά και για άλλες δραστηριότητες (πχ η διαδικασία πώλησης χρυσού στο Ιράν από την κρατική Halkbang).
Καταβάλλεται μεγάλη προσπάθεια να εισαχθούν σαφή κριτήρια χρηματοδότησης συνδεδεμένα με το εισόδημα καθώς και τις πηγές αποπληρωμής.
Ο συνολικός όγκος των χρεογράφων ο οποίος διακρατείται από το τουρκικό τραπεζικό σύστημα μειώνεται διαχρονικά ως ποσοστό του συνολικού ενεργητικού (Πίνακας 2 ) αλλά και ως ποσοστό των καταθέσεων (Γραφική Παράσταση 2). Τον Ιούνιο 2013 σε απόλυτους αριθμούς ο συνολικός όγκος των χρεογράφων που διακρατούνταν από το τουρκικό τραπεζικό σύστημα ήταν περίπου 274 δις TL. Η μείωση διακράτησης κρατικών χρεογράφων κατ’ αρχάς θα πρέπει να αξιολογηθεί θετικά. Αυτό σημαίνει ότι το τραπεζικό σύστημα διενεργεί τραπεζικές εργασίες και διοχετεύει τους πόρους στην αγορά. Όμως το τι σηματοδοτεί η ενέργεια αυτή μας οδηγεί στις παρατηρήσεις τις προηγουμένης παραγράφου.
Ο συνολικός όγκος των χρεογράφων ο οποίος διακρατείται από το τουρκικό τραπεζικό σύστημα μειώνεται διαχρονικά ως ποσοστό του συνολικού ενεργητικού (Πίνακας 2 ) αλλά και ως ποσοστό των καταθέσεων (Γραφική Παράσταση 2). Τον Ιούνιο 2013 σε απόλυτους αριθμούς ο συνολικός όγκος των χρεογράφων που διακρατούνταν από το τουρκικό τραπεζικό σύστημα ήταν περίπου 274 δις TL. Η μείωση διακράτησης κρατικών χρεογράφων κατ’ αρχάς θα πρέπει να αξιολογηθεί θετικά. Αυτό σημαίνει ότι το τραπεζικό σύστημα διενεργεί τραπεζικές εργασίες και διοχετεύει τους πόρους στην αγορά. Όμως το τι σηματοδοτεί η ενέργεια αυτή μας οδηγεί στις παρατηρήσεις τις προηγουμένης παραγράφου.
Γραφική Παράσταση 2
Πάντως παρατηρείται μια σχετική ανισορροπία μεταξύ των βραχυπρόθεσμων ρευστών στοιχείων του ενεργητικού και του παθητικού σε ξένο νόμισμα (FX) δεδομένου ότι τα πρώτα είναι περισσότερο του 100,0% των δεύτερων . Ενώ το τραπεζικό σύστημα έχει μια σχετικά μικρή άμεση έκθεση σε στοιχεία συναλλάγματος , περίπου 20 δις δολάρια ΗΠΑ, ή 2,5% του ΑΕΠ τα οποία καλύπτονται μέσω πράξεων ανταλλαγής (swaps) , υπάρχει μια μεγάλη έμμεση έκθεσή του μέσω των δανείων σε συνάλλαγμα που έχει χορηγήσει στις επιχειρήσεις του μη χρηματοπιστωτικού τομέα των οποίων οι υποχρεώσεις έφθασαν τα 251 δις δολάρια το 2013 ενώ αντίστοιχα το ενεργητικό τους σε συνάλλαγμα ήταν 87 δις δολάρια, δηλαδή αρνητική καθαρή έκθεση 164 δις δολάρια έναντι αντίστοιχης αρνητικής θέσης 78 δις δολάρια τον Ιούνιο
του 2008. Η αύξηση των υποχρεώσεων τη συγκεκριμένη περίοδο ήταν περίπου 50,0% ενώ αντίστοιχα υπήρξε ελαφριά μείωση των απαιτήσεων. Την ίδια περίοδο η αύξηση των εξαγωγών ήταν περίπου 17,0%. Η συνεχής διολίσθηση της τουρκικής λίρας μεταφέρει τους κινδύνους στο τραπεζικό σύστημα με πιθανή αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων.
Γραφική Παράσταση 3
Πάντως , ο ισχύον κανονισμός για χορήγηση δανείων σε συνάλλαγμα επιτρέπει τις χορηγήσεις μόνο σε μεγάλες επιχειρήσεις που παρουσιάζουν σημαντικές εξαγωγές ή τουλάχιστον εξαγωγές 5 εκατ. δολαρίων με ωρίμανση τουλάχιστον ενός έτους. Αυτός ο κανονισμός βοηθά στον περιορισμό του κινδύνου. Οι μεγάλες επιχειρήσεις έχουν λάβει περίπου το 84,0% των δανείων σε συνάλλαγμα από το τραπεζικό σύστημα. Συγκεκριμένα το ύψος των δανείων σε συνάλλαγμα ανέρχεται σε περίπου 130 δις δολάρια το 2013 . Δάνεια που έχουν κατευθυνθεί σε όλους τους τομείς της εξαγωγικής οικονομίας. Το 1/3 προς τους τομείς της ενέργειας, του real estate, και των κατασκευών.
Είναι κατανοητό ότι τα συγκεκριμένα βραχυπρόθεσμα δάνεια κάθε χρόνο πρέπει να αναχρηματοδοτηθούν έστω και με απλή επικύρωση των περασμένων όρων πιστοδότησης , κάτι όμως που απαιτεί την εκ νέου ανάλυση πιστοδότησης του κάθε τραπεζικού ιδρύματος χωριστά στην οποία ανάλυση η πολιτική , κοινωνική και οικονομική κατάσταση της χώρας αποτελεί βασικό παράγοντα αξιολόγησης. Σύμφωνα με τις προβλέψεις για το 2014 (IMF) η τουρκική οικονομία θα χρειασθεί για την αναχρηματοδότηση των αναγκών της εξωτερική χρηματοδότηση ύψους 238,5 δις δολαρίων (από 207,4 δις δολάρια το 2013), εκ των οποίων βραχυπρόθεσμη χρηματοδότηση ύψους 136,5 δις δολάρια (100,8 δις δολάρια το 2013). Από αυτή το τραπεζικό σύστημα πρέπει να προμηθέψει ευθέως 93,6 δις δολάρια και εμμέσως μέσω των επιχειρήσεων 42,2 δις δολάρια. Μάλιστα οι προβολές του ΔΝΤ δείχνουν όλο και μεγαλύτερη ανάγκη ακαθάριστης εξωτερικής χρηματοδότησης το ύψος της οποίας αναμένεται να ανέλθει σε 356,8 δις δολάρια το 2018 . Από αυτά τα 106,8 δις δολάρια θα προέλθουν από το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Τα 206,2 δις δολάρια θα αποτελούν βραχυπρόθεσμο δανεισμό.
Ο αναγκαίος ακαθάριστος εξωτερικός δανεισμός της τουρκικής οικονομίας ανήλθε το 2012 στο 23,0% του ΑΕΠ κατά πολύ υψηλότερος από τις αναδυόμενες περιφερειακές οικονομίες : Ινδία 8,0% , Βραζιλία 6,5% την ίδια περίοδο. Η Πολωνία μόνο είχε μεγαλύτερες ανάγκες εξωτερικού δανεισμού ύψους 25,0% του ΑΕΠ. Η τουρκική καθαρή θέση ξένων στοιχείων ενεργητικού βρίσκεται στο -50,0% του ΑΕΠ έχοντας χειροτερεύσει σημαντικά τα τελευταία έτη.
Είναι κατανοητό ότι τα συγκεκριμένα βραχυπρόθεσμα δάνεια κάθε χρόνο πρέπει να αναχρηματοδοτηθούν έστω και με απλή επικύρωση των περασμένων όρων πιστοδότησης , κάτι όμως που απαιτεί την εκ νέου ανάλυση πιστοδότησης του κάθε τραπεζικού ιδρύματος χωριστά στην οποία ανάλυση η πολιτική , κοινωνική και οικονομική κατάσταση της χώρας αποτελεί βασικό παράγοντα αξιολόγησης. Σύμφωνα με τις προβλέψεις για το 2014 (IMF) η τουρκική οικονομία θα χρειασθεί για την αναχρηματοδότηση των αναγκών της εξωτερική χρηματοδότηση ύψους 238,5 δις δολαρίων (από 207,4 δις δολάρια το 2013), εκ των οποίων βραχυπρόθεσμη χρηματοδότηση ύψους 136,5 δις δολάρια (100,8 δις δολάρια το 2013). Από αυτή το τραπεζικό σύστημα πρέπει να προμηθέψει ευθέως 93,6 δις δολάρια και εμμέσως μέσω των επιχειρήσεων 42,2 δις δολάρια. Μάλιστα οι προβολές του ΔΝΤ δείχνουν όλο και μεγαλύτερη ανάγκη ακαθάριστης εξωτερικής χρηματοδότησης το ύψος της οποίας αναμένεται να ανέλθει σε 356,8 δις δολάρια το 2018 . Από αυτά τα 106,8 δις δολάρια θα προέλθουν από το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Τα 206,2 δις δολάρια θα αποτελούν βραχυπρόθεσμο δανεισμό.
Ο αναγκαίος ακαθάριστος εξωτερικός δανεισμός της τουρκικής οικονομίας ανήλθε το 2012 στο 23,0% του ΑΕΠ κατά πολύ υψηλότερος από τις αναδυόμενες περιφερειακές οικονομίες : Ινδία 8,0% , Βραζιλία 6,5% την ίδια περίοδο. Η Πολωνία μόνο είχε μεγαλύτερες ανάγκες εξωτερικού δανεισμού ύψους 25,0% του ΑΕΠ. Η τουρκική καθαρή θέση ξένων στοιχείων ενεργητικού βρίσκεται στο -50,0% του ΑΕΠ έχοντας χειροτερεύσει σημαντικά τα τελευταία έτη.
Η κυκλοφοριακή ρευστότητα του τραπεζικού συστήματος δείχνει ικανοποιητική , πάνω από 1, ακόμη και σε περιπτώσεις που θα συμβεί κάποια αποχώρηση ρευστών διαθεσίμων/καταθέσεων. Βεβαίως η άποψη αυτή η οποία στηρίζεται σε μια στατική ανάλυση θα πρέπει να ενταχθεί στην περίπτωση που υπάρξουν shocks προερχόμενα κυρίως από την απότομη προσαρμογή του ΑΕΠ, της μείωσης της πιστωτικής επέκτασης , και αύξησης της συναλλαγματικής ισοτιμίας του τουρκικού νομίσματος.
Γραφική Παράσταση 4
Ο λόγος των μη εξυπηρετούμενων δανείων παραμένει χαμηλός περίπου 2,79%. (Οκτώβριος 2013) χωρίς ουσιαστική διαφορά από την προηγούμενη περίοδο.
Ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας (Tier 1) βρίσκεται στο 15,8% (Οκτώβριος 2013) έναντι 16,48% του ιδίου μήνα το 2012.
Ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας (Tier 1) βρίσκεται στο 15,8% (Οκτώβριος 2013) έναντι 16,48% του ιδίου μήνα το 2012.
Γραφική Παράσταση 5
Σε απόλυτους αριθμούς τα καθαρά κέρδη , μέχρι τον Οκτώβριο 2013, ανέρχονται σε 21,7 δις TL.
Το πρώτο δεκάμηνο του 2013 το καθαρό περιθώριο επιτοκίου ήταν 4,0% ενώ η απόδοση των ιδίων κεφαλαίων 12,42%. Σε σύγκριση με παρόμοιες οικονομίες (Γραφική Παράσταση 12) η
Η σχεδόν αδύνατον να μην συμβεί επερχόμενη αλλαγή της νομισματικής πολιτικής σε περισσότερο συσταλτική κυρίως μέσω της αύξησης του ανώτερου πλαφόν του «διαδρόμου κίνησης του βασικού επιτοκίου» της ΚΤ (σήμερα 7,75%) θα αυξήσει το κόστος χρηματοδότησης των τραπεζικών ιδρυμάτων προκαλώντας μείωση του καθαρού περιθωρίου επιτοκίου αλλά και μείωση του ρυθμού πιστωτικής επέκτασης με αποτέλεσμα τη μείωση των αναμενομένων κερδών του τραπεζικού συστήματος. Δεδομένου μάλιστα ότι η ασκούμενη σήμερα νομισματική πολιτική της ΚΤ η οποία συμπεριλαμβάνει ορισμένα στοιχεία μη συμβατικής πολιτικής ( Μηχανισμός Επιλογής Αποθεμάτων -Reserve Option Mechanism) δεν αποδεικνύεται περισσότερο αποτελεσματική από τη λεγόμενη συμβατική πολιτική, κάτι που διαπιστώνεται από τις ισχυρές πιέσεις στην ισοτιμία της τουρκικής λίρας (μάλιστα πολύ ισχυρότερες από τις υπόλοιπες αναδυόμενες περιφερειακές οικονομίες , Ινδίας, Βραζιλίας, Νότιας Αφρικής) γίνεται περισσότερο πιθανή η αλλαγή της ασκούμενης νομισματικής πολιτικής προς την κατεύθυνση αύξησης των επιτοκίων.
Το πρώτο δεκάμηνο του 2013 το καθαρό περιθώριο επιτοκίου ήταν 4,0% ενώ η απόδοση των ιδίων κεφαλαίων 12,42%. Σε σύγκριση με παρόμοιες οικονομίες (Γραφική Παράσταση 12) η
Η σχεδόν αδύνατον να μην συμβεί επερχόμενη αλλαγή της νομισματικής πολιτικής σε περισσότερο συσταλτική κυρίως μέσω της αύξησης του ανώτερου πλαφόν του «διαδρόμου κίνησης του βασικού επιτοκίου» της ΚΤ (σήμερα 7,75%) θα αυξήσει το κόστος χρηματοδότησης των τραπεζικών ιδρυμάτων προκαλώντας μείωση του καθαρού περιθωρίου επιτοκίου αλλά και μείωση του ρυθμού πιστωτικής επέκτασης με αποτέλεσμα τη μείωση των αναμενομένων κερδών του τραπεζικού συστήματος. Δεδομένου μάλιστα ότι η ασκούμενη σήμερα νομισματική πολιτική της ΚΤ η οποία συμπεριλαμβάνει ορισμένα στοιχεία μη συμβατικής πολιτικής ( Μηχανισμός Επιλογής Αποθεμάτων -Reserve Option Mechanism) δεν αποδεικνύεται περισσότερο αποτελεσματική από τη λεγόμενη συμβατική πολιτική, κάτι που διαπιστώνεται από τις ισχυρές πιέσεις στην ισοτιμία της τουρκικής λίρας (μάλιστα πολύ ισχυρότερες από τις υπόλοιπες αναδυόμενες περιφερειακές οικονομίες , Ινδίας, Βραζιλίας, Νότιας Αφρικής) γίνεται περισσότερο πιθανή η αλλαγή της ασκούμενης νομισματικής πολιτικής προς την κατεύθυνση αύξησης των επιτοκίων.
Το σύνολο των δανείων του τραπεζικού συστήματος τον Οκτώβριο 2013 ανήλθε σε 1000 δις TL εκ των οποίων 720 δις σε TL και τα υπόλοιπα 280 δις σε συνάλλαγμα. Σε απόλυτους αριθμούς είχαμε αύξηση την περίοδο Οκτωβρίου 2012/2013, 215 δις TL ή ρυθμό μεγέθυνσης 27,3%. (Γραφική Παράσταση 6).
Γραφική Παράσταση 6
Το σύνολο των καταναλωτικών δανείων ανέρχεται σε περίπου 250 δις TL ενώ οι πιστώσεις για πιστωτικές κάρτες σε 83 δις TL. Η κατανομή των καταναλωτικών δανείων παρουσιάζεται στην Γραφική Παράσταση 9 . Τα στεγαστικά δάνεια ανέρχονται σε 110 δις TL ακολουθούμενα από τα προσωπικά δάνεια το ύψος των οποίων ανέρχεται περίπου στα 85,0 δις TL.
Γραφική Παράσταση 7
Γραφική Παράσταση 8
Το σύνολο των καταθέσεων ανέρχεται σε 861 δις TL εκ των οποίων 540 δις σε τοπικό νόμισμα και τα υπόλοιπα 320 δις σε συνάλλαγμα. Σε αυτές πρέπει να προστεθούν και καταθέσεις ύψους 83,6 δις TL που βρίσκονται στις συμμετοχικές (ισλαμικές) τράπεζες.
Γραφική Παράσταση 9
Το σύνολο των ιδίων κεφαλαίων ανήλθε τον Οκτώβριο 2013 σε 193,510 δις TL από 172,588 δις TL τον Οκτώβριο του 2012 , παρουσιάζοντας ρυθμό μεγέθυνσης 12,12%.
Γραφική Παράσταση 10
Το σύνολο του ενεργητικού του τουρκικού τραπεζικού συστήματος ανέρχεται , τον Οκτώβριο του 2013 σε 1636 δις TL (Πίνακας 1) υπερβαίνοντας για πρώτη φορά το ύψος του ΑΕΠ. Η εξέλιξη του συνολικού ενεργητικού του τουρκικού τραπεζικού συστήματος παρουσιάζεται στην Γραφική Παράσταση 11 . Σε σχέση με τον Οκτώβριο 2012 παρουσίασε ρυθμό μεγέθυνσης 23,1%.
Γραφική Παράσταση 11
Γραφική Παράσταση 12
Αυτό το οποίο πρέπει να υπολογίζουμε σχετικά με τις προσεχής εξελίξεις στην Τουρκία είναι το ότι η χώρα εισέρχεται σε ένα μακρύ εκλογικό κύκλο. Τοπικές εκλογές θα πραγματοποιηθούν την Άνοιξη του 2014, προεδρικές το καλοκαίρι του 2014 και βουλευτικές το 2015 με πιθανή πραγματοποίηση δημοψηφίσματος για τη συνταγματική μεταρρύθμιση ενδιαμέσως. Το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης βρίσκεται στην εξουσία από το 2002. Η μικρή ή μεγάλη αποσταθεροποίηση της πολιτικής εξουσίας του Ερντογάν θεωρείται σίγουρη επομένως οι επιδράσεις για την οικονομία θα είναι σίγουρα δυσμενείς.
Μία συστηματική ανάλυση του τουρκικού τραπεζικού συστήματος υπάρχει στο Σ. Λυγερός – Κ. Μελάς , Μετά τον Ερντογάν τι; Εκδόσεις Πατάκη, Απρίλιος 2013.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου