Μάλι-Αλγερία. Τι ακριβώς συμβαίνει;

Γράφει ο Βασίλης Γιαννακόπουλος,
γεωστρατηγικός αναλυτής και συγγραφέας του βιβλίου «Αραβική Άνοιξη»
Οι εξελίξεις και τα αίτια αποσταθεροποίησης στο Μάλι

Από τις αρχές του 2012, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν εκτιμήσει ότι «η προοπτική δημιουργίας ασφαλών καταφυγίων στο Μάλι από την “Al Qaeda in the Islamic Maghreb” (AQIM) [1] και τις υπόλοιπες αντάρτικες οργανώσεις συνιστά σοβαρή απειλή για την ασφάλεια της περιοχής του Sahel και ενδεχομένως να απειλούνταν στόχοι δυτικών συμφερόντων». Η εκτίμηση αυτή ήταν αποτέλεσμα των εξελίξεων που σημειώθηκαν από τα τέλη του 2011, όταν οι μαχητές Tuareg επέστρεψαν στο Μάλι από τη Λιβύη και δημιούργησαν το «Εθνικό Κίνημα για την Απελευθέρωση της Azawad» (Mouvement National pour la Libération de l'Azawad - MNLA), μέχρι τα τέλη Μαρτίου του 2012, όταν με πραξικόπημα ανατράπηκε ο πρόεδρος του Μάλι, Amadou Toumani Touré. Επιπρόσθετα, τον Ιανουάριο του 2012, σημειώθηκε εξέγερση των Tuareg στο βόρειο Μάλι με αποτέλεσμα να εγκαταλείψουν τις εστίες τους περισσότερα από 200.000 άτομα. Έκτοτε, στην περιοχή κυριαρχεί το χάος και η βία. Αντάρτικες ομάδες κατέλαβαν μεγάλες εκτάσεις των αραιοκατοικημένων βόρειων περιοχών της χώρας. Η AQIM μαζί με το MNLA και άλλες ριζοσπαστικές ισλαμικές οργανώσεις επέκτειναν την παρουσία τους στα βόρεια τμήματα της χώρας.

Οι κύριες αιτίες που οδήγησαν σ’ αυτές τις εξελίξεις ήταν δύο:
 Η πολύχρονη παρουσία της AQIM στην περιοχή του Maghreb (2006) και του κεντροδυτικού Sahel (2007). [2]
 Η κατάρρευση του καθεστώτος Qadhafi στη Λιβύη, που με τη σειρά της προκάλεσε αφενός την επιστροφή των μαχητών Tuareg στο Μάλι, αφετέρου της ροής όπλων κυρίως από τη Λιβύη [3] προς την εν λόγω χώρα της Δυτικής Αφρικής.

Στις αρχές Απριλίου 2012, τοπικές οργανώσεις της Al Qaeda, με σημαντικότερη την Ansar Dine (Υποστηρικτές της Πίστης), εκμεταλλεύτηκαν την κατάληψη του βόρειου Μάλι (περιφέρεια Azawad) από τους αυτονομιστές αντάρτες Tuareg, ενώθηκαν μαζί τους και απαίτησαν την επιβολή της sharia (ισλαμικός νόμος). Ωστόσο, τάχθηκαν κατά της δημιουργίας ανεξάρτητου κράτους της Azawad, που επιδίωκε η οργάνωση MNLA των Tuareg. Η κατάσταση που δημιουργήθηκε στο Μάλι (πρώην γαλλική αποικία) ανησύχησε ιδιαίτερα τη Γαλλία, η οποία εξακολουθεί να ασκεί τουλάχιστον πολιτιστική επιρροή στην περιοχή της Δυτικής Αφρικής (αν και πληροφορίες κάνουν λόγο για ύπαρξη κοιτασμάτων ουρανίου, χρυσού και πετρελαίου), και για πρώτη φορά τον Απρίλιο του 2012 ανακοίνωσε ότι «είναι πιθανή η διεξαγωγή μιας στρατιωτικής επιχείρησης, στην οποία θα ηγηθούν αφρικανικά κράτη με την υποστήριξη ξένων δυνάμεων, προκειμένου να δοθεί τέλος στις συγκρούσεις». Επίσης, ανακοίνωσε ότι «η Γαλλία είναι ο βασικός εχθρός της AQIM και των συνεργατών της, η οποία κρατά ομήρους τέσσερις Γάλλους από το Σεπτέμβριο του 2010 και άλλους δύο από τον Νοέμβριο του 2011». Πράγματι, στα τέλη Οκτωβρίου, μια δύναμη περίπου 3.000 ανδρών από τις χώρες της «Οικονομικής Κοινότητας των Κρατών της Δυτικής Αφρικής» (Economic Community Of West African States - ECOWAS) άρχισε να προετοιμάζεται, με την έγκριση του ΟΗΕ, προκειμένου να επιχειρήσει στην ανάκτηση του βορείου Μάλι.


Χρονικό των πρόσφατων εξελίξεων στο Μάλι
Οκτώβριος 2011
Μαχητές Tuareg επιστρέφουν στο Μάλι από τη Λιβύη, όπου στήριζαν το Muammar al Qadhafi, και δημιουργούν τον MNLA.
Ιανουάριος 2012
Σφαγή Μαλινέζων στρατιωτών και πολιτών στην περιοχή Aguelhok (βορειοανατολικό Μάλι), με ενδείξεις για συμμετοχή της AQIM.
21-22 Μαρτίου 2012
Στρατιωτικό πραξικόπημα ανατρέπει την κυβέρνηση του Amadou Toumani Touré, γνωστού και ως “ATT”.
29 Μαρτίου – 2 Απριλίου 2012
Το MNLA και οι Ansar Dine αποκτούν τον έλεγχο του βόρειου Μάλι και τοπικά ηγετικά στελέχη της AQIM εμφανίζονται δημόσια.
6-12 Απριλίου 2012
Το MNLA κηρύσσει την ανεξαρτησία του βόρειου Μάλι και δημιουργούνται τριβές μεταξύ των ένοπλων ομάδων του MNLA και των Ansar Dine. Η ECOWAS μεσολαβεί προκειμένου η χούντα να παραχωρήσει την εξουσία στον πρώην πρόεδρο της βουλής του Μάλι, Dioncounda Traore.
19 Απριλίου 2012
Ο Amadou Toumani Touré εξορίζεται στη γειτονική Σενεγάλη.
1-2 Μαΐου 2012
Πραγματοποιούνται συγκρούσεις μεταξύ των δυνάμεων της χούντας και κομάντος πιστών στον πρώην Μαλινέζο πρόεδρο Amadou Toumani Touré.
21 Μαΐου 2012
Η ECOWAS μεσολαβεί εκ νέου και ο ηγέτης της χούντας λοχαγός Sanogo παραδίδει την εξουσία στον Dioncounda Traore, ο οποίος μπορεί να κυβερνήσει για 12 μήνες, μέχρι τη διεξαγωγή νέων εκλογών.
22 Μαΐου 2012
Ο προσωρινός πρόεδρος Traore τραυματίζεται από εξαγριωμένους διαδηλωτές και αναχωρεί για θεραπεία στη Γαλλία, αφήνοντας κενό εξουσίας στο Μάλι.
Ιούνιος 2012
Το παρακλάδι της AQIM, «Κίνημα για την Ενότητα και τον Ιερό Πόλεμο στη Δυτική Αφρική» (Movement for Unity and Jihad in West Africa - MUJWA), εκδιώκει τον MNLA από πόλη-κλειδί του Gao. Έκτοτε, το MNLA υποχωρεί όλο και περισσότερο έναντι των Ansar Dine, της AQIM, και του MUJWA.
5 Ιουλίου 2012
Με την απόφασή του (UNSCR 2056), το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ζητά αφενός περισσότερες πληροφορίες για την κατάσταση στο Μάλι, προκειμένου να εγκρίνει την επέμβαση της δύναμης της ECOWAS, αφετέρου επιπρόσθετες στοχευμένες κυρώσεις κατά των συνδεδεμένων με την AQIM δρώντων.
Τέλη Ιουλίου 2012
Ο Traore επιστρέφει στη μαλινέζικη πρωτεύουσα Μπαμάκο και ανακοινώνει σχέδια για την επέκταση της μεταβατικής κυβέρνησης, σύμφωνα με τις οδηγίες της ECOWAS.
20 Δεκεμβρίου 2012
Απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ (UNSCR 2085) για την ανάπτυξη στρατιωτικών δυνάμεων στο Μάλι από γειτονικές και ευρωπαϊκές χώρες.
11 Ιανουαρίου 2013
Η γαλλική αεροπορία διεξάγει τις πρώτες εκκαθαριστικές επιθέσεις κατά των ισλαμιστών ανταρτών, οι οποίοι υποχωρούν από τις στρατηγικές θέσεις που κατείχαν στο κεντρικό Μάλι.

Η γαλλική στρατιωτική επέμβαση

Στις 20 Δεκεμβρίου 2012, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ έλαβε ομόφωνα απόφαση (UNSCR 2085), για την ανάπτυξη στρατιωτικών δυνάμεων στο Μάλι από γειτονικές και ευρωπαϊκές χώρες, προκειμένου να αποκατασταθεί πλήρως η συνταγματική τάξη και η εδαφική ακεραιότητα του Μάλι. Περίπου 20 ημέρες αργότερα, ο Γάλλος πρόεδρος Francois Hollande ανταποκρίθηκε θετικά στο αίτημα για αποστολή γαλλικών δυνάμεων. Στις 11 Ιανουαρίου 2013, η γαλλική πολεμική αεροπορία διεξήγαγε τις πρώτες επιθέσεις κατά των ισλαμιστών ανταρτών, οι οποίοι υποχώρησαν από τις στρατηγικές θέσεις που κατείχαν στο κεντρικό Μάλι και αποτράπηκε η επέλασή τους προς το νότο. Από την πλευρά του, ο μαλινέζικος στρατός, με γαλλική αεροπορική υποστήριξη, κατέστρεψε τους τελευταίους θύλακες αντίστασης των ισλαμιστών στην πόλη Konna του κεντρικού Μάλι, όπου έχασαν τη ζωή τους περισσότερα από 100 άτομα.

Τις επόμενες ημέρες, γαλλικά μαχητικά Rafale βομβάρδισαν στρατόπεδα εκπαίδευσης και αποθήκες στις πόλεις Gao, Dire, Tombouctou, Lere, Diabali, Kidal και Duenza (κεντρικό Μάλι), η Αλγερία επέτρεψε τις υπερπτήσεις γαλλικών αεροσκαφών, ενώ η Βρετανία ανακοίνωσε ότι θα αποστείλει μεταφορικά αεροσκάφη, προκειμένου να συνδράμει στις δυνάμεις του γαλλικού στρατού που αναπτύχθηκαν στο Μάλι.

Στις 16 Ιανουαρίου, η Γαλλία ανακοίνωσε ότι «σκοπεύει να τριπλασιάσει τον αριθμό των περίπου 800 στρατιωτών της που βρίσκονται στη χώρα», ενώ αναμενόταν να προστεθούν περίπου 900 στρατιώτες από τη Νιγηρία, 500 στρατιώτες από την Σενεγάλη, τη Μπουρκίνα Φάσο, το Νίγηρα και το Τόγκο, 300 στρατιώτες από το Μπενίν, αλλά και επιπλέον δυνάμεις από τη Γκάνα, τη Γουινέα και το Τσαντ. Πέντε ημέρες αργότερα, οι χερσαίες γαλλικές δυνάμεις είχαν ανέλθει στους 2.000 στρατιώτες με στόχο τους 2.500, ενώ η Νιγηρία που θα αναλάμβανε τη διοίκηση των περιφερειακών δυνάμεων είχε ήδη αποστείλει έναν αριθμό στρατιωτών. Από την πλευρά της, η ΕΕ ανακοίνωσε ότι μέχρι τα μέσα Φεβρουαρίου θα αναπτύξει την “EU Training Mission” (EUTM), δύναμης 450 ανδρών (συμπεριλαμβανομένων τριών Ελλήνων αξιωματικών), με Γάλλο διοικητή και έδρα το Bamako, για την εκπαίδευση και υποστήριξη των μαλινέζικων ενόπλων δυνάμεων.

Την παρούσα χρονική στιγμή, ο αντικειμενικός σκοπός των χερσαίων δυνάμεων, που ήδη επετεύχθη στις 21 Ιανουαρίου, είναι η ανακατάληψη των περιοχών Konna και Diabali του κεντρικού Μάλι (όρια του νότιου Μάλι με την Azawad), προκειμένου να περιορισθεί η δράση των ανταρτών στο βορρά και να ανακοπεί η επέλασή τους προς το νότο.

Ουσιαστικά, στις αρχές του 2013, η Γαλλία με την απόφασή της να διεξάγει αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις σε αφρικανικό έδαφος, αφού προηγουμένως χαρακτήρισε την AQIM ως «απειλή κατά της Ευρώπης», άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο ευθείας αντιπαράθεσης με την Al Qaeda. Η εκτίμηση αυτή ενισχύεται και από τις δηλώσεις εκπροσώπου της AQIM προς τους Reuters ότι «θα υπάρξουν συνέπειες για τους Γάλλους σε όλο τον κόσμο». Για το λόγο αυτό, ο Γάλλος πρόεδρος έθεσε τη χώρα σε κατάσταση αυξημένης επιφυλακής (επίπεδο 3 ή Red Level του συστήματος προειδοποίησης εθνικής ασφάλειας “Vigipirate”), ώστε να αποτραπεί πιθανή τρομοκρατική επίθεση σε γαλλικό έδαφος.


Η αιματηρή επιχείρηση στο In Amenas

Και ενώ οι περιφερειακοί και διεθνείς δρώντες είχαν εστιάσει την προσοχή τους στο Μάλι, στις 16 Ιανουαρίου 2012, 32 ένοπλοι προερχόμενοι από το βόρειο Μάλι επιτέθηκαν και κατέλαβαν τις εγκαταστάσεις φυσικού αερίου στο In Amenas της κεντροανατολικής Αλγερίας. Έθεσαν σε ομηρεία τους εκατοντάδες εργαζόμενους και ζήτησαν την αποχώρηση των γαλλικών στρατευμάτων από το Μάλι. Η ανεπιτυχής επιχείρηση των αλγερινών ειδικών δυνάμεων που ακολούθησε είχε ως αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους τουλάχιστον 38 ξένοι πολίτες και 29 ένοπλοι ισλαμιστές. Η τρομοκρατική επιχείρηση πραγματοποιήθηκε από το την οργάνωση του Αλγερινού εξτρεμιστή Mokhtar Belmokhtar, “Al-Mulatahemeen Brigade” (Μασκοφόρος Ταξιαρχία), σε αντίποινα για τις γαλλικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στο Μάλι, αλλά και για το γεγονός ότι η Αλγερία επέτρεψε στη γαλλική πολεμική αεροπορία τη χρήση του εναέριου χώρου της. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο Mokhtar Belmokhtar πέρα από τρομοκράτης και απαγωγέας είναι λαθρέμπορος όπλων, ηγέτης των δυνάμεων της AQIM στο βόρειο Μάλι και έχει καταδικασθεί δύο φορές σε θάνατο από τις αλγερινές αρχές.

Αυτό που προκαλεί ανησυχία σε περιφερειακό επίπεδο είναι ότι οι ένοπλοι της AQIM έχουν τη δυνατότητα να διέρχονται ανενόχλητοι στην περιοχή του Maghreb και του κεντροδυτικού Sahel. Επομένως, όσο θα διαρκεί η εκκαθαριστική επιχείρηση στο Μάλι, θα έχουν τη δυνατότητα να διεξάγουν παρόμοιες τρομοκρατικές επιθέσεις κατά εύκολων στόχων (soft targets).

Μελλοντικές εξελίξεις

Με τα μέχρι στιγμής δεδομένα, το αποτέλεσμα των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων στο Μάλι κρίνεται αβέβαιο. Αυτή η εκτίμηση προκύπτει εξαιτίας πολλών παραγόντων που επηρεάζουν το μέλλον της περιοχής. Πρώτα απ’ όλα, το Μάλι είναι μια αχανής περιοχή, με έκταση περίπου δεκαπλάσια της Ελλάδας. Ως εκ τούτου, οι περιφερειακές δυνάμεις κρίνονται ανεπαρκείς ως προς τον αριθμό τους, αλλά και ως προς την επιχειρησιακή τους δυνατότητα. Αντίθετα, οι μαχητές Tuareg και οι μαχητές της AQIM αφενός θεωρούνται εμπειροπόλεμοι, αφετέρου είναι ευέλικτοι και γνωρίζουν πολύ καλά την περιοχή. Επομένως, δεν είναι απίθανο το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα η περιφερειακή κατάσταση ασφάλειας να επιδεινωθεί, τόσο στο βόρειο και κεντρικό Μάλι, όσο και στις υπόλοιπες χώρες του Maghreb, όπου δραστηριοποιείται η AQIM. Επιπρόσθετα, θεωρείται σχεδόν αναμενόμενο να σημειωθούν αφενός νέα περιστατικά ομηρείας ή και τρομοκρατικές επιθέσεις κατά στόχων δυτικών συμφερόντων, αφετέρου σημαντικός αριθμός παράπλευρων απωλειών τόσο στο Μάλι όσο και στις γειτονικές χώρες, όπου οι αντάρτες θα αναζητούν ασφαλή καταφύγια.

Στο Μαρόκο, τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί μια σειρά τρομοκρατικών επιθέσεων, ενώ αρκετοί Μαροκινοί έχουν εμπλακεί σε τρομοκρατικές δραστηριότητες και εκτός Μαρόκου. Μικρές ομάδες φανατικών μουσουλμάνων περιορισμένης επιχειρησιακής δυνατότητας, που δρουν στο εσωτερικό της χώρας, έχουν ασπασθεί την ιδεολογία Salafiya Jihadiya (Υποστηρικτές του Ιερού Πολέμου) και συνιστούν την κύρια απειλή κατά της εσωτερικής ασφάλειας. Η πιθανότητα διεξαγωγής τρομοκρατικής επίθεσης εντός του Μαρόκου κατά στόχων δυτικών συμφερόντων είναι υψηλή, παρά τις προσπάθειες της κυβέρνησης να εντοπίσει και να εξαρθρώσει τους τρομοκρατικούς πυρήνες. Η AQIM δεν διεξήγαγε αποδεδειγμένα κάποια τρομοκρατική ενέργεια στο Μαρόκο, όμως στην παρούσα φάση, είναι πιθανόν να αποσκοπεί στη στρατολόγηση νέων μελών, στην εκπαίδευσή τους και στην επιχειρησιακή σχεδίαση μελλοντικών τρομοκρατικών ενεργειών, με στόχο την εκθρόνιση του Mohammed VI και της μοναρχίας γενικότερα. [4] Άρα, είναι πιθανή η αναβίωση μιας νέας βιαιότερης «Αραβικής Άνοιξης».

Αντίστοιχα, τα τελευταία χρόνια, η AQIM αύξησε τις επιθέσεις της εναντίον της αλγερινής κυβέρνησης και των δυνάμεων ασφάλειας, καθώς και κατά των αλλοδαπών εργαζομένων στη χώρα. Το 2007, διεξήγαγε επιθέσεις αυτοκτονίας σε κυβερνητικά κτήρια, σε αστυνομικούς σταθμούς, στα κεντρικά γραφεία του ΟΗΕ, καθώς και κατά του προέδρου Bouteflika (6 Σεπτεμβρίου 2007). Οι φιλοδοξίες του ηγέτη της, Abdelmalik Droukdel ή Aka Abu Musab Abdulwadood, δεν περιορίζονται στην Αλγερία, αλλά αποσκοπούν και στην εξάπλωση της οργάνωσης στη γειτονική Μαυριτανία, το Νίγηρα, το Μάλι και τη Νιγηρία. [5] Δεδομένου ότι ο Bouteflika πρόκειται να εγκαταλείψει τον προεδρικό θώκο το 2014 και σε συνδυασμό με την έλλειψη διαδόχου, αλλά και την υφιστάμενη εμφανή απογοήτευση των Αλγερινών πολιτών, στη διετία 2013-2014 αναμένονται σημαντικές γεωπολιτικές εξελίξεις, με κύριο χαρακτηριστικό το υψηλό έλλειμμα εσωτερικής ασφάλειας.

Πέρα από την αναμενόμενη επιδείνωση της κατάστασης ασφάλειας στην περιοχή του Maghreb και Sahel, θα πρέπει να τονισθεί ότι «η διεξαγωγή τρομοκρατικών ενεργειών κατά στόχων ευρωπαϊκών συμφερόντων (εντός και εκτός των χωρών που συμμετέχουν στην αποστολή της EUTM) είναι πιθανή, ενώ η πιθανότητα ανάλογης ενέργειας κατά της Γαλλίας είναι υψηλή».


[1] «Το 1998, η αλγερινή ισλαμιστική οργάνωση Salafist Group for Preaching and Combat (GSPC) αποσχίσθηκε από τη Armed Islamic Group (GIA) και τέσσερα χρόνια αργότερα ανακοίνωσε την ένωσή της με την Al-Qaeda. Την 11η Σεπτεμβρίου του 2006, ονομάσθηκε Al-Qaeda in the Islamic Maghreb (AQIM) ή Al-Qaeda in the Lands of the Islamic Maghreb (AQLIM). Σκοπός της AQIM είναι «η πτώση του αλγερινού καθεστώτος και η εγκαθίδρυση ενός ισλαμικού κράτους». Επιπρόσθετα, έχει κηρύξει ιερό πόλεμο (jihad) κατά των ΗΠΑ, της Γαλλίας και της Ισπανίας. Η πρακτική σημασία της ενοποίησης με την Al-Qaeda παραμένει άγνωστη, καθώς οι επιδιώξεις της AQIM έχουν τοπικό έως περιφερειακό χαρακτήρα, ενώ η Al-Qaeda είναι διεθνής τρομοκρατική οργάνωση. Πιθανόν, η συγκεκριμένη ονομασία να λειτουργεί θετικά στη στράτευση νέων μελών από τη Βόρεια Αφρική. Ίσως, μελλοντικά να επιδιώκει την επέκταση της δραστηριότητάς της στην υπόλοιπη Αφρική, την Ευρώπη, κτλ. Εξάλλου, αν είχε προσδιορίσει τους στόχους της σε παγκόσμιο επίπεδο, τότε ίσως εμφανιζόταν ως ανταγωνιστής της Al-Qaeda, γεγονός που θα της δημιουργούσε προβλήματα στράτευσης νέων μελών και επιπλέον δεν θα λάμβανε τα διαπιστευτήρια της Al-Qaeda. Το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών υπολογίζει ότι η δύναμη της AQIM ανέρχεται σε περίπου 1.000 μέλη στην Αλγερία και λιγότερα στην περιοχή του Sahel…».
Βασίλης Γιαννακόπουλος, «Αραβική Άνοιξη, Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική», Αθήνα 2012, σσ. 242-244
[2] «Οι ΗΠΑ επιδιώκουν να εκμεταλλευθούν την αμερικανο-μαροκινή συνεργασία κατά της διεθνούς τρομοκρατίας, προκειμένου να ελέγξουν την περιοχή της δυτικής Sahel (ζώνη μεταξύ της Σαχάρας και της βόρειας Αφρικής), για την οποία υπάρχουν πληροφορίες ότι εδρεύουν κέντρα στράτευσης και εκπαίδευσης νέων μελών της AQIM…»
Ibid, σ. 226
[3] «Η διασπορά ελαφρών όπλων, φορητών βλημάτων εδάφους-αέρος (MANPADS), RPGs και ενός μικρότερου αριθμού βαρέων όπλων που κατείχαν οι μαχητές και των δύο πλευρών δημιουργούσε ανησυχίες για την εσωτερική κατάσταση αφενός της Λιβύης στη μετά τον εμφύλιο εποχή, αφετέρου των γειτονικών χωρών, αλλά και την περιφερειακή κατάσταση ασφάλειας γενικότερα. Το θέμα αυτό απασχόλησε σοβαρά της Ουάσιγκτον, καθότι αρκετά από αυτά τα όπλα θα μπορούσαν να περιέλθουν σε μέλη της διεθνούς τρομοκρατίας ή ακόμη και σε μέλη τοπικών ισλαμιστικών οργανώσεων…»
Ibid, σσ. 188-189
[4] Ibid, σσ. 225-226
[5] Ibid, σ. 243

www,onalert.gr