ΓΙΑΝΝΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ
Δρ Διεθνών Σχέσεων
Δρ Διεθνών Σχέσεων
Η Αρμενία και το Ναγκόρνο Καραμπάχ είναι μεν μακριά, στην περιοχή του Καυκάσου, αλλά και τόσο κοντά στην Κύπρο, όπως και αν το δει κανείς.
Στην ουσία βρίσκονται στην ευρύτερη γειτονιά μας και επηρεάζονται από τους ίδιους παράγοντες, όπως και η Κύπρος, ενώ από τις δυο συγκρούσεις προκύπτουν σαφείς ομοιότητες και διαφορές. Βεβαίως, υπάρχει η αντίληψη ότι η Κύπρος είναι μια μικρή χώρα, με ένα όμως σοβαρό πλεονέκτημα: Αυτό της ένταξής της στην Ε.Ε. Από την πλευράς της η Αρμενία, όπως και το Ναγκόρνο Καραμπάχ, ακόμη ζουν τις τραγικές επιπτώσεις της σοβιετικής επικυριαρχίας, που άφησε πίσω της συντρίμμια, κατεστραμμένες οικονομίες και ανοικτές πληγές μεταξύ Αρμενίων από τη μια και Αζέρων και Τούρκων από την άλλη.
Με άλλα λόγια, άφησε ανοικτούς λογαριασμούς. Ανοικτές συγκρούσεις. Και υπό αυτές τις συνθήκες, ειδικώς της οικονομικής καταστροφής, καθόλου άδικο δεν θα ήταν εάν κάποιος διατύπωνε τη θέση ότι: Η καλύτερη μορφή κομμουνισμού είναι χειρότερη από τη χειρότερη μορφή ελεύθερης καπιταλιστικής αγοράς και διακυβέρνησης! Τουλάχιστον, μέχρι αποδείξεως του αντιθέτου.
Ο δικέφαλος της Αρμενίας
Η Αρμενία αφήνει σιγά-σιγά το σοβιετικό παρελθόν της και τα ερείπια, επιδιώκοντας να βρει τους δικούς της βηματισμούς, ισορροπώντας ή, κατά το δοκιμότερον, όπως έλεγε τις προάλλες Αρμένιος υψηλός αξιωματούχος, «ακροβατεί πολλές φορές» στην εξωτερική της πολιτική μεταξύ της Ρωσίας, της Ε.Ε. και των ΗΠΑ. Αυτές οι λεπτές ισορροπίες εμφανίζονται από το αρμένικο ΥπΕξ, κατά τρόπο διπλωματικό, ως πολυμερής πολιτική. Ταυτοχρόνως, η Αρμενία έχει ανοικτό το μέτωπο με τους Αζέρους και τους Τούρκους στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, αλλά και στα δικά της σύνορα έξω από το Εριβάν.
Ως εκ τούτου, οι Αρμένιοι ως λαός με ιστορία και ισχυρό πολιτισμό, θέλουν να ενεργούν επί τη βάσει των κανόνων της εθνικής αξιοπρέπειας. Άλλωστε, όπως λένε οι Αρμένιοι, τα χρώματα της σημαίας τους δεν έχουν καθοριστεί τυχαία. Το ίδιο και τα σύμβολά τους. Το μεν κόκκινο συμβολίζει το αίμα των αγώνων του αρμενικού έθνους, με τελευταίο εκείνον στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Το μπλε αποτυπώνει τον ουρανό και το πορτοκαλί την πνευματικότητα.
Όσο, δε, για το δικέφαλο αρμενικό σύμβολο, του αετού και του λέοντα, συμβολίζει την ισχύ στον αέρα και στο έδαφος! Τα σύμβολα ενός κράτους και ενός έθνους δεν είναι τυχαία και προφανώς στην περίπτωση της Αρμενίας γίνεται προσπάθεια από την ηγεσία και τον λαό να τιμώνται και στη θεωρία και στην πράξη. Επί του παρόντος δε, οι Αρμένιοι φαίνεται να γνωρίζουν τη διαφορά του ηρωισμού από την αυτοκτονία.
Η Διεύρυνση της Ε.Ε. και Συμφωνία Σύνδεσης
Η χώρα υπολογίζεται ότι αυτό το έτος θα έχει περί το 7% επί του ΑΕΠ (10,5 δισ. δολάρια) ρυθμούς ανάπτυξης, που στηρίζεται κυρίως στην οικοδομική έκρηξη (σημειώνουμε ότι το κυπριακό ΑΕΠ είναι 18 δισ. ευρώ). Βεβαίως, όσο πιο μικρή είναι μια οικονομία τόσο πιο εντυπωσιακοί μπορεί να είναι οι ρυθμοί ανάπτυξης, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έχει όντως πάρει πραγματικά την πάνω βόλτα. Πάντως, δεν έχει κολλήσει στα δομικά προβλήματα, που ξεκινούν από το νομοθετικό πλαίσιο ώς την ορθή διακυβέρνηση. Αντιθέτως, προχωρεί σε μεταρρυθμίσεις και επικεντρώνεται στην καταπολέμηση της διαφθοράς και της ενίσχυσης της δημοκρατίας. Με βασικό επί τούτου αρωγό την Ε.Ε. Όπως οι Αρμένιοι αξιωματούχοι δηλώνουν, η χώρα τους προχωρεί ταχέως προς την ενσωμάτωση σειράς νομοθετημάτων της Ε.Ε. για να ολοκληρώσει το συντομότερο δυνατόν τη «Συμφωνία Σύνδεσης».
Και οι μεταρρυθμίσεις αυτές δεν γίνονται για το χατίρι των Ευρωπαίων, όπως τονίζουν οι Αρμένιοι αξιωματούχοι, αλλά για τους ίδιους και τη χώρα τους με την προσδοκία να εμβαθύνουν τις σχέσεις τους με την Ε.Ε. Επί του παρόντος δεν τολμούν να μιλήσουν για μια μακροπρόθεσμη ένταξη, όμως η Ε.Ε. μπορεί να δει την Αρμενία και η Αρμενία την Ε.Ε. μέσα από μια ιδιόμορφη «Διεύρυνση» στην εξής λογική και πρακτική: Της νομοθετικής και κάθε άλλης εναρμόνισης του Εριβάν με τις Βρυξέλλες, ώστε η μεν Αρμενία να βελτιώσει τις δομές και την κρατική της λειτουργία, καθώς και την ποιότητα των προϊόντων της, η δε Ε.Ε. να επιδοθεί σε μιαν από τις βασικές της αποστολές.
Δηλαδή την εξαγωγή ενός νομοθετικού μοντέλου διακυβέρνησης, που βοηθά στην εναρμόνιση κοινωνιών και κρατών, που δεν ανήκουν στην Ε.Ε. ως πλήρη κράτη μέλη, αλλά έχουν μαζί της μια ισχυρή συνεργασία που στηρίζεται σε κοινές αρχές και αξίες. Η εμβάθυνση της σχέσης αυτής δεν είναι καθόλου παράλογη, αντιθέτως μπορεί να στηριχθεί στην πρακτική του αμοιβαίου οφέλους, που θα βοηθήσει στην ενίσχυση των όποιων εμπορικών συναλλαγών μεταξύ των δυο πλευρών και τον καθορισμό δεικτών ασφαλείας και ποιότητας, ώστε να λειτουργεί ομαλότερα η αγορά.
Εάν αυτή η σχέση θα καταλήξει στο βάθος του χρόνου «εις γάμου κοινωνίαν», ουδείς μπορεί να γνωρίζει από τώρα. Διότι, κανείς δεν γνωρίζει πώς θα είναι η Ε.Ε. μετά από, για παράδειγμα, 20 χρόνια, ούτε κανείς ξέρει πώς θα είναι η Αρμενία. Αυτή η λογική επιβεβαιώνεται, άλλωστε, από την πραγματικότητα και την ιστορία. Διαφορετική ήταν η Αρμενία πριν από περίπου 20 χρόνια, όταν ανακηρυσσόταν ανεξάρτητο κράτος μέσα από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, και διαφορετική ήταν η τότε Ε.Ε., που εξελίχθηκε μεν σε Ε.Ε., με ευρωζώνη και κοινό νόμισμα, αλλά και με μια τεράστια οικονομική κρίση χρέους, η οποία επί του παρόντος παραμένει χωρίς αποτελεσματική θεραπευτική συνταγή.
Συνεπώς, η σχέση μεταξύ Ε.Ε. και Αρμενίας κινείται επί τη βάσει σταθερών βημάτων και από τις δυο πλευρές, παρότι θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος το εξής: Ανεξαρτήτως του τι στο μέλλον θα συμβεί, γιατί η Αρμενία να μην υποβάλει αίτηση ένταξης(!); Η επιλογή αυτή στην παρούσα φάση μπορεί να προκαλέσει προβλήματα εντός της Ε.Ε., διότι θα τεθεί εκ νέου το ερώτημα που ήδη τίθεται για την Τουρκία: Μέχρι πού φτάνουν τα όρια της Ε.Ε.; Εντός ή εκτός των γεωγραφικών της συνόρων;
Είναι πιθανό ακόμη και εκείνες οι χώρες, που υποστηρίζουν σήμερα την Αρμενία και ειδικότερα στο θέμα της γενοκτονίας, όπως η Γαλλία, να βρεθούν σε δύσκολη θέση ή και να είναι αρνητικές, διότι εάν πουν ναι στην Αρμενία, τότε θα εξουδετερωθεί ένα από τα βασικά τους επιχειρήματα για την Άγκυρα: Ότι, δηλαδή, η Τουρκία δεν έχει θέση στην Ε.Ε. διότι δεν ανήκει στην Ευρώπη, παρά μόνο ένα μικρό τμήμα της. Εάν, από την άλλη, προχωρήσει η Τουρκία, στα βήματά της προς την Ε.Ε. μπορεί να κινηθεί και η Αρμενία, η οποία, αληθές είναι ότι έχει πολύ πιο συμβατό σύστημα αρχών και αξιών με τους ευρωπαϊκούς λαούς απ' ό,τι η μουσουλμανική Τουρκία.
Οι ρωσικές εγγυήσεις και η τουρκική απειλή
Βεβαίως από το σκηνικό δεν μπορεί να αποκλειστεί η Ρωσία. Όπως τονίζουν Αρμένιοι αξιωματούχοι, «όταν ανοίγουμε τα παράθυρα των σπιτιών μας, βλέπουμε απέναντι το Αραράτ και τις τουρκικές Βάσεις». Το Αραράτ είναι σήμα κατατεθέν για τους Αρμένιους - ό,τι θα μπορούσε να πει κάποιος ότι είναι για μας ο Πενταδάκτυλος, μιας και το σκηνικό είναι το ίδιο. Και οι τουρκικές Βάσεις, που βρίσκονται στους πρόποδες του βουνού, το σημάδι της κατοχής, αλλά και μιας εν δυνάμει απειλής, η οποία είναι συναφής με την ανοικτή σύγκρουση του Ναγκόρνο Καραμπάχ, όπου οι Τούρκοι από την πρώτη στιγμή υποστηρίζουν το αδελφό τουρκικό έθνος των Αζέρων. Και επιβάλλουν μαζί εμπάργκο στην Αρμενία.
Στην ουσία έχουν σφραγίσει τα σύνορά τους και κρατούν τόσο την Αρμενία όσο και το Ναγκόρνο Καραμπάχ σε απομόνωση, με μόνη για τους Αρμένιους διέξοδο προς τη θάλασσα, τη Γεωργία. Υπό αυτές, λοιπόν, τις συνθήκες, όπως τονίζουν οι Αρμένιοι αξιωματούχοι, δεν έχουν σε καμιά περίπτωση την πολυτέλεια του «κενού ασφαλείας», την οποία καλύπτουν στα σύνορα με την Τουρκία -λίγο έξω από το Εριβάν- υπό τη σκιά του όρους Αραράτ, 3000 Ρώσοι στρατιώτες, που αποτελούν αξιόπιστη αποτροπή έναντι της τουρκικής απειλής.
Επί του παρόντος, οι ρωσικές Βάσεις στην Αρμενία δεν έχουν τον ίδιο χαρακτήρα με τις αντίστοιχες βρετανικές στην Κύπρο. Οι Ρώσοι εγγυώνται την εδαφική ακεραιότητα των Αρμενίων, ενώ οι Βρετανοί απεργάζονται καθημερινά τη διάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Ο «μπελάς» και η «μαριονέτα»
Εφόσον, λοιπόν, η Μόσχα εγγυάται την ασφάλεια και την εδαφική ακεραιότητα της Αρμενίας, διά της σκιάς της ισχύος, λογικό δεν είναι να ασκεί και πολιτική επιρροή στην κάθε αρμενική Κυβέρνηση; Συνεπώς, θα πρέπει να είναι ή όχι προσεκτική η κάθε αρμενική Κυβέρνηση για να μην προβαίνει σε ενέργειες, που θα θέσουν σε κίνδυνο τις σχέσεις της με τη Ρωσία και κατ’ επέκτασιν την ίδια στην ασφάλεια της Αρμενίας, αλλά και να μη μετατραπεί σε «κράτος μαριονέτα».
Ο «μπελάς» και η «μαριονέτα»
Εφόσον, λοιπόν, η Μόσχα εγγυάται την ασφάλεια και την εδαφική ακεραιότητα της Αρμενίας, διά της σκιάς της ισχύος, λογικό δεν είναι να ασκεί και πολιτική επιρροή στην κάθε αρμενική Κυβέρνηση; Συνεπώς, θα πρέπει να είναι ή όχι προσεκτική η κάθε αρμενική Κυβέρνηση για να μην προβαίνει σε ενέργειες, που θα θέσουν σε κίνδυνο τις σχέσεις της με τη Ρωσία και κατ’ επέκτασιν την ίδια στην ασφάλεια της Αρμενίας, αλλά και να μη μετατραπεί σε «κράτος μαριονέτα».
Από την άλλη, είναι λογικό να προτιμά η Μόσχα την Αρμενία ως σύμμαχό της στην περιοχή, αφού εκτός των άλλων, η Τουρκία διεκδικεί τον ρόλο περιφερειακής δύναμης και μπελά στα πόδια της Μόσχας. Όπως έχει γίνει ήδη μπελάς στα πόδια του Ισραήλ. Η Ρωσία, πάντως, δεν έχει δεσμούς με την Αρμενία μόνο στον τομέα τής άμυνας και της ασφάλειας, αλλά και σ' εκείνους της οικονομίας και των υποδομών, αφού μετά την πτώση του κομμουνισμού, η Μόσχα ήταν η πρώτη που έσπευσε να δώσει στήριξη στην Αρμενία όταν ακόμη δεν είχε ηλεκτρικό ρεύμα. Ψυχρά κάποιος σκεπτόμενος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η όποια ρωσική βοήθεια δεν έχει γίνει από αλτρουϊσμό και μόνο, αλλά και ως μια διαδικασία πολιτικής επιρροής στη λογική του «soft power», που αντικαθιστούσε την αποτυχημένη «hard power» της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας.
Μέσα σε αυτό το σκηνικό εξαρτήσεων και αλληλεξαρτήσεων η Αρμενία ακροβατεί, όπως είπε κάποιος αξιωματούχος της, μεταξύ σοβαρού και αστείου, μεταξύ των δικών της συμφερόντων και εκείνων των τρίτων, Ευρωπαίων, Ρώσων και Αμερικανών. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να βρει «δίκτυ ασφαλείας» μέσα από τις εξής επιλογές:
1) Να φτιάξει μια φόρμουλα σχέσεων, ώστε όλοι οι δρώντες να είναι ικανοποιημένοι. Χρειάζεται, δηλαδή, μια σχέση μεταξύ Ρωσίας, Αρμενίας και Ε.Ε., που θα στηρίζεται στη λογική του «win-win situation». Λογικό είναι η Ρωσία να έχει πιο ισχυρά συμφέροντα από την Ε.Ε. στον Καύκασο. Συνεπώς, αυτό για το οποίο θα πρέπει να είναι επί του παρόντος σίγουρη η Μόσχα είναι ότι η σχέση της Αρμενίας με την Ε.Ε. θα εξυπηρετήσει και τα δικά της οικονομικά και εμπορικά συμφέροντα και ουδόλως θα τα πλήξει. Τα παραδείγματα της Ουκρανίας, στο παρελθόν και της Γεωργίας, θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη στη σχέση της Αρμενίας με τον δυτικό κόσμο, για να μη ζει σε αυταπάτες και για να μη μετατραπεί το ευρωπαϊκό ή ΝΑΤΟϊκό όνειρο σε εφιάλτης.
2) Να επανεξετάσει τις σχέσεις της με το Ισραήλ, το οποίο έχει εμπορικές στρατιωτικές συναλλαγές με το Αζερμπαϊτζάν, λόγω της αποτροπής που θέλει να έχει έναντι του Ιράν. Αληθές είναι ότι η σχέση αυτή έχει αφενός τον οικονομικό χαρακτήρα, αφετέρου εξελίχθηκε, όταν Τουρκία διερχόταν μια συμμαχική σχέση με το Ισραήλ. Σήμερα, η Τουρκία με το Ισραήλ βρίσκονται σε αντιπαράθεση. Και η αντιπαράθεση αυτή δεν είναι τυχαία. Έχει στρατηγικό χαρακτήρα και είναι αποτέλεσμα του στόχου της Τουρκίας να εμπεδωθεί ως περιφερειακή δύναμη αντικαθιστώντας το Ισραήλ, και να καταστεί η ίδια ισχυρότερη από αυτό!
Ταυτοχρόνως, το Αζερμπαϊτζάν είναι συγγενής της Τουρκίας και όχι του Ισραήλ. Και είναι αδελφικό έθνος μιας Τουρκίας, η οποία τηρεί φιλική στάση προς το Ιράν. Πώς, λοιπόν, το Ισραήλ μπορεί πλέον να θεωρεί ως αξιόπιστο «σύμμαχο» το Αζερμπαϊτζάν στην αποτροπή που το Τελ Αβίβ οικοδομεί σε βάρος της Τεχεράνης; Γιατί, λοιπόν, το Εριβάν να αποκλείει μια νέα προσέγγιση με το Ισραήλ ως επιπρόσθετη αποτροπή προς την Τουρκία και την αζέρικη απειλή;
Βεβαίως, για να αναπτυχθεί μια στρατηγική συμμαχία με το Ισραήλ θα πρέπει να φιλτραριστεί μέσω των ρωσικών και δη των στρατηγικών συμφερόντων για να μη διαταραχθούν οι σχετικές ισορροπίες. Ερώτημα: Γιατί η Ρωσία να μην ήθελε μια τέτοια συνεργασία Αρμενίας-Ισραήλ υπό την έννοια ότι θα ενισχυόταν μια δική της σύμμαχος χώρα στην πλάτη της Τουρκίας;
Ταυτοχρόνως, με τον τρόπο αυτό θα αποδυνάμωνε την Τουρκία στην περιοχή ως περιφερειακή δύναμη και θα μπορούσε συγχρόνως η Μόσχα να ενισχύσει ακόμη περισσότερο την επιρροή της, αφού θα ήταν σε θέση να εμφανίζεται πλέον και ως αξιόπιστος χαλιναγωγός των Αρμενίων στην αντιπαράθεσή τους με του Αζέρους και τους Τούρκους. Στο παιχνίδι βρίσκονται πάντοτε και οι ΗΠΑ, με τις οποίες οι Αρμένιοι, όπως ισχυρίζονται, έχουν πολύ καλές σχέσεις.
Αληθές δε, είναι ότι ειδικώς μετά τον πόλεμο στη Γεωργία το 2008, οι ΗΠΑ αποδέχονται ότι η Ρωσία έχει τα δικά της συμφέροντα και τη δική της ζώνη επιρροής στον Καύκασο. Άλλωστε, η συμφωνία την οποία ο Πρόεδρος Ομπάμα επιδίωξε να επιβάλει μόλις ανέλαβε καθήκοντα τον Μάιο του 2009, είναι πλέον στον αναπνευστήρα, αφού η Τουρκία απαιτεί για το άνοιγμα των συνόρων με την Αρμενία την επιστροφή στο Αζερμπαϊτζάν τού Ναγκόρνο Καραμπάχ. Επειδή όμως κάτι τέτοιο σημαίνει για τους Αρμένιους προδοσία, το θέμα μένει ανοικτό και τα σύνορα ανοικτά. Και το Καραμπάχ μια ανοικτή πληγή στον Καύκασο.
www.simerini.com.cy
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου