Η αλβανική πολιτική σήμερα

Το πολίτευμα της Αλβανίας είναι κοινοβουλευτική δημοκρατία με την εκτελεστική εξουσία να βρίσκεται στη δικαιοδοσία του Πρωθυπουργού, ο οποίος είναι και πρόεδρος του συμβουλίου των υπουργών (κυβέρνηση).

Οι Υπουργοί διορίζονται από τον Πρόεδρο έπειτα από υπόδειξη του πρωθυπουργού. Ο πρόεδρος της δημοκρατίας εκλέγεται κάθε πέντε χρόνια από την βουλή και μπορεί να επανεκλεγεί για 2 μόνο θητείες. Πρόεδρος για την τρέχουσα θητεία είναι ο Bujar Nishani (PDSH), ο οποίος εξελέγη στις 24 Ιουλίου του 2012 για την προβλεπόμενη θητεία των 5 ετών αντικαθιστώντας τον Bamir Topi με την λήξη της θητείας του τελευταίου.

Πίνακας 1. Πρόεδροι της Δημοκρατίας

Ο Nishani εξελέγη με απλή πλειοψηφία, λαμβάνοντας 73 ψήφους από το σύνολο των 140 κοινοβουλευτικών εδρών. Η εκλογή του πραγματοποιήθηκε μετά από τρεις αποτυχημένες προσπάθειες των πολιτικών κομμάτων να συμφωνήσουν σε έναν υποψήφιο. Μάλιστα, κατά το παρελθόν, μόνο το 2002 είχαν καταφέρει τα αλβανικά πολιτικά κόμματα να εκλέξουν από κοινού τον πρόεδρο.

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες η Αλβανία μαστίζεται από το φαινόμενο αμφισβήτησης των αποτελεσμάτων των εκλογικών αναμετρήσεων (Πίνακας 2). Από το 1990 έως το 2011, στην χώρα έχουν πραγματοποιηθεί 7 εθνικές εκλογές, 6 τοπικές και 3 δημοψηφίσματα. Στις 23 Ιουνίου 2013 (σύμφωνα με την έως τώρα ορισθείσα ημερομηνία) θα πραγματοποιηθεί η όγδοη εθνική εκλογική αναμέτρηση. Η σημασία της είναι ιδιαίτερα μεγάλη αφού θεωρείται από την Δύση ως κριτήριο αξιολόγησης της δημοκρατίας στην Αλβανία.

Πίνακας 2. Αλβανικές Εκλογές

Οι πρώτες πολυκομματικές εκλογές πραγματοποιήθηκαν το 1991. Θριαμβευτής τους υπήρξε το κομμουνιστικό αλβανικό Εργατικό Κόμμα το οποίο ουσιαστικά κυβερνούσε την χώρα για περίπου 50 χρόνια. Το 1992, τις δεύτερες εκλογές τις κέρδισε το Δημοκρατικό Κόμμα (PDSH) υπό την ηγεσία του Sali Berisha. Στην τρίτη κατά σειρά εκλογική αναμέτρηση, το 1996, το PDSH κέρδισε μια συντριπτική κοινοβουλευτική πλειοψηφία ξανά, όμως οι εκλογές στιγματίστηκαν από κραυγαλέα νοθεία και από αστυνομική επιτήρηση της αντιπολίτευσης. Ακολούθως, το 1997 έλαβε χώρα μια νέα εκλογική διαδικασία, έπειτα από αρκετούς μήνες αναρχίας και κοινωνικού αναβρασμού, ως επακόλουθο της κατάρρευσης των οικονομικών «πυραμίδων». Στις εκλογές αυτές επικράτησε το Σοσιαλιστικό κόμμα (PSSH).

Οι εθνικές εκλογές του 2001 ήταν ίσως από τις πιο αμφίρροπες στην ιστορία της Αλβανίας. Εξαιτίας πολυάριθμων παρατυπιών και κατηγοριών για εκλογική απάτη, η εκλογική διαδικασία χρειάστηκε πέντε γύρους για την ανάδειξη ξεκάθαρου νικητή. Τελικά, το Σοσιαλιστικό κόμμα εξασφάλισε 73 έδρες. Στις εθνικές εκλογές του 2005, το PDSH επέστρεψε στην εξουσία. Μαζί με άλλα μικρότερα δεξιά κόμματα, σχημάτισε κυβέρνηση συνασπισμού απολαμβάνοντας άνετη πλειοψηφία. Εν ολίγοις, κατά την εικοσαετία αυτή, η Αλβανία βίωσε μια ταραχώδη περίοδο εν μέσω πολυάριθμων αλλαγών του εκλογικού συστήματος.

Το αλβανικό Εκλογικό Σύστημα από το 1990

Καμία άλλη Ευρωπαϊκή χώρα δεν βίωσε τέτοιο εύρος εκλογικών αλλαγών όπως η Αλβανία τα τελευταία 23 χρόνια. Η χώρα ξεκίνησε με ένα καθαρά πλειοψηφικό σύστημα το 1990, το οποίο εν συνεχεία μετεξελίχτηκε σε ένα μεικτό σύστημα με πλειοψηφικές τάσεις από το 1992 έως το 2005 και κατέληξε σε ένα σύστημα περιφερειακής αναλογικής αντιπροσώπευσης το 2009. Το κύμα της αλλαγής παρατηρείται εξίσου και στο μέγεθος του αλβανικού νομοθετικού σώματος. Το σύνταγμα του 1998 άλλαξε τον αριθμό των κοινοβουλευτικών εδρών σε 140 έδρες και από τότε δεν έχει μεταβληθεί. Οι συνεχείς πειραματισμοί με το εκλογικό σύστημα, όμως, δεν επέτρεψαν στη χώρα να διαμορφώσει μια σταθερή εκλογική κουλτούρα. Έτσι, κανένα εκλογικό αποτέλεσμα δεν έγινε ομοφώνως αποδεκτό, με την εξαίρεση των εκλογών του 1992. Όλες οι άλλες εκλογές ήταν αμφισβητούμενες από κάποια από τα κόμματα.

Πίνακας 3. Εκλογικά Συστήματα στην Αλβανία 1991 – 2009

Στο αλβανικό κοινοβούλιο, οι 140 βουλευτές εκλέγονται μέσω ενός μεικτού συστήματος αντιπροσωπευτικής αναλογικής κάθε 4 χρόνια. Κυβέρνηση μπορεί να σχηματιστεί εάν ένα κόμμα ή ένας σχηματισμός καταφέρει να έχει 71 έδρες στο κοινοβούλιο. Το 2009, ένας νέος εκλογικός νόμος τέθηκε σε ισχύ, εισάγοντας ένα περιφερειακό αναλογικό εκλογικό σύστημα, με κλειστές λίστες υποψηφίων. Σύμφωνα με το νέο σύστημα, οι εκλογικές περιφέρειες ταυτίζονται με τις διοικητικές περιφέρειες της χώρας. Ως αποτέλεσμα, η χώρα διαιρέθηκε σε 12 εκλογικές περιφέρειες. Οι περιφέρειες έχουν διαφορετικά μεγέθη, με τον αριθμό των εδρών να έχει ένα εύρος από 4 στο Kukës μέχρι 32 στα Τίρανα, σύμφωνα με τον συνολικό αριθμό των εγγεγραμμένων σε κάθε περιφέρεια. Το σύστημα αυτό επιτρέπει διακυμάνσεις στο κατώτατο όριο που θα πρέπει το κάθε κόμμα να επιτύχει ώστε να κερδίσει κοινοβουλευτική αντιπροσώπευση σε κάθε περιφέρεια μειώνοντας, με αυτό τον τρόπο, τον αριθμό των κομμάτων που εισέρχονται στο κοινοβούλιο. Ο συγκεκριμένος εκλογικός νόμος εισήγαγε ένα όριο του 3% για κόμματα και 5% για συνασπισμούς σε περιφερειακό επίπεδο. Στις εκλογές του 2009, 6 πολιτικά κόμματα πέτυχαν την εκπροσώπηση τους στο κοινοβούλιο. Στις εκλογές συμμετείχαν 34 κόμματα και όλα εκτός από ένα συμμετείχαν με εκλογικές συμμαχίες.

Σχήμα 1. Έδρες και Πολιτικά Κόμματα στο αλβανικό Κοινοβούλιο

Μάλιστα, το PDSH και το PSSH κέρδισαν σχεδόν ίδιο μερίδιο από το σύνολο των ψήφων (η διαφορά ήταν κοντά στις 10,000 ψήφους), αλλά το PDSH κέρδισε 3 έδρες περισσότερες από το PSSH. Το LSI ήρθε τρίτο με 4 έδρες και ακολούθησαν 3 άλλα πολιτικά κόμματα (PR, PBDNJ and PDIU).

Η Αλβανία συνεχίζει να κυβερνιέται από έναν συνασπισμό με την ονομασία «Συμμαχία για την Αλλαγή» υπό την ηγεσία του κέντρο-δεξιού κόμματος (PDSH) του πρωθυπουργού Sali Berisha και 2 μικρότερων κομμάτων: του Ρεπουμπλικανικού (PR) και του κόμματος για την Δικαιοσύνη, την Ενσωμάτωση και την Ενότητα (PDIU). Στις εκλογές του 2009, ο συνασπισμός κέρδισε 70 από τις 140 έδρες του κοινοβουλίου.

Από τις 70, τις 68 τις κέρδισε το PDSH. Η αντίπαλη κέντρο-αριστερή συμμαχία (Ένωση για την Αλλαγή), υπό την ηγεσία του πρώην δημάρχου των Τιράνων και αρχηγού του Σοσιαλιστικού κόμματος, Edi Rama, κέρδισε 66 έδρες. Από τις 66 η μία καταλήφθηκε από το Κόμμα Ένωσης Ανθρωπίνων Δικαιώματα, το οποίο και εκπροσωπεί την ελληνική μειονότητα στη χώρα. Το κέντρο-αριστερό κόμμα, Σοσιαλιστικό Κίνημα για την Ενσωμάτωση, του πρώην πρωθυπουργού με το PSSH, Ilir Meta, συγκέντρωσε έναν αριθμό μικρότερων κομμάτων στην δικιά του συμμαχία, κερδίζοντας τις υπόλοιπες έδρες. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, κανένας από τους προεκλογικούς συνδυασμούς δεν ήταν ικανός να σχηματίσει κυβέρνηση από μόνος του. Έτσι, και όλως παραδόξως, τον Σεπτέμβριο του 2009 μια συμμαχική κυβέρνηση από το PDSH και το LSI επισήμως σχηματίστηκε παρά την διαχρονική αντίθεση του LSI απέναντι στο PDSH και ιδιαίτερα στον ηγέτη του, Sali Berisha.

Το 2009, το PDSH κέρδισε περισσότερες έδρες από στις εκλογές του 2005, με το ίδιο να συμβαίνει και για το PSSH. Τα περισσότερα μικρά κόμματα τα οποία εκπροσωπήθηκαν στο κοινοβούλιο του 2005-2009 δεν κατάφεραν να κερδίσουν έδρες το 2009, ενώ το Σοσιαλιστικό Κίνημα για την Ενσωμάτωση και το Ρεπουμπλικανικό κόμμα έχασαν πολλές έδρες τους.

Οι φόβοι για δυσανάλογη εκπροσώπηση έγιναν τελικά πραγματικότητα, καθώς τα 2 μεγάλα πολιτικά κόμματα μαζί έλαβαν το 85% του συνόλου των ψήφων το οποίο μεταφράστηκε σε 95% του συνόλου των κοινοβουλευτικών εδρών. Έτσι, τα αποτελέσματα οδήγησαν σε μια αυξημένη συγκέντρωση ισχύς στα χέρια του PDSH και του PSSH.

Το Εκλογικό Σώμα

Το αλβανικό εκλογικό σώμα παρουσιάζει διαχρονικά μια διαίρεση βορρά-νότου, η οποία αποτυπώθηκε στις εκλογές του 2005 και του 2009. Οι ψηφοφόροι και στα δύο μισά της χώρας δίνουν τις ψήφους τους στα καθιερωμένα δίκτυα των δύο κύριων πολιτικών κομμάτων. Το PDSH σημείωσε μια σημαντική νίκη στις βόρειες περιφέρεις ενώ το PSSH τα πήγε καλύτερα στις νότιες περιοχές.

Το μέγεθος του αλβανικού εκλογικού σώματος έχει γνωρίσει αύξηση τα τελευταία χρόνια. Το 2009, ο αριθμός των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων (ατόμων άνω των 18 ετών) αυξήθηκε στους 3,085,946. Αυτός ήταν μακράν ένας μεγαλύτερος αριθμός από εκείνων των πρώτων πολυκομματικών εκλογών του 1991 στις οποίες ήταν μόλις 1,984,933. Ίσως το πιο ανησυχητικό στοιχείο των αλβανικών εκλογών όμως να είναι η φθίνουσα συμμετοχή. Ενώ, λοιπόν, στις πρώτες εκλογές του 1991 υπήρξε συμμετοχή της τάξεως του 98.92%, αυτό το νούμερο μειώθηκε δραστικά στις εκλογές του 2005, όπου επίσημα στοιχεία κατέδειξαν συμμετοχή κάτω του 50%. Αυτή η εξέλιξη θεωρήθηκε ιδιαιτέρως ανησυχητική για μια νέα δημοκρατία όπως η Αλβανία. Το γεγονός αυτό αντανακλούσε μια αυξανόμενη κόπωση μέσα στο αλβανικό εκλογικό σώμα, καθώς και μια αυξανόμενη απομυθοποίηση των πολιτικών αλλά και των πολιτικών διαδικασιών γενικότερα. Η συμμετοχή αυξήθηκε το 2009 κάτι που από πολλούς θεωρήθηκε ως προϊόν αντίδρασης κατά του Sali Berisha και των μη δημοφιλών πολιτικών του.

Συμπέρασμα

Συμπερασματικά, οι επερχόμενες εκλογές του Ιουνίου θα αποτελέσουν ένα τεστ για το ισχύον εκλογικό σύστημα, καθώς και ένας δείκτης για το μέγεθος της πόλωσης μεταξύ των κομμάτων του Berisha και του Rama, για την συμμετοχή των ψηφοφόρων και πάνω από όλα για την ποιότητα της Δημοκρατίας στην Αλβανία δύο δεκαετίες μετά την πολιτειακή αλλαγή του 1990-1991.

Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής & Εξωτερικής Πολιτικής

Η μελέτη πραγματοποιήθηκε από τους ερευνητές: Δρ. Δημήτρης Σωτηρόπουλος, Δρ. Ιωάννης Αρμακόλας, Eda Gemi, Αναστάσης Βάλβης, Bledar Feta, Skerilda Agolli, Ermela Gianna και Milva Lambro

www.aftonomi.gr